Turizm Sektöründe Grevler
Çalışma Yaşamı Sendika Grev
-
2020
Turizm sektörü, kayıt-dışı veya gündelik çalışmanın yaygın, işgücü devir oranlarının ise yüksek olduğu Konaklama ve Eğlence İşkoluna dahil olduğundan bu sektörde çalışan işçiler arasında sendikalaşma ve endüstriyel eylemlere katılma oranları görece düşüktür. 2020 yılının Ocak ayında yayımlanan ve işkollarındaki işçi sayıları ile sendikaların üye sayılarına ilişkin istatistiki verileri gösteren Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tebliğine göre söz konusu işkolunda toplam 927.146 işçi çalışmaktadır ve bu işçilerin ancak 36.651’i bir sendikaya üyedir. Bu durumda Konaklama ve Eğlence İşleri işkolunda resmi sendikalaşma oranı sadece yüzde 4’tür. Sektördeki kayıt-dışı istihdamın ağırlığı düşünüldüğünde gerçek oranın çok daha düşük olduğu ifade edilebilir. 2020 yılının Ocak ayı itibarıyla Konaklama ve Eğlence İşleri işkolunda örgütlü 12 sendika faaliyet göstermekte ve fakat bunların arasından sadece üçü (TOLEYİS, OLEYİS ve DEV TURİZM İŞ) 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'nda belirtilen işkolu barajını aşmayı başarmıştır. İşkolundaki diğer sendikaların toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi yoktur.
İşkolundaki grevlerin tarihi Cumhuriyet öncesi döneme kadar uzanmaktadır. 1908 yılında diğer sektörlerde olduğu gibi turizm sektöründe ciddi bir grev dalgası yaşandı. Aynı yıl İstanbul’da Londra Birahanesi, Tokatlıyan Oteli, Pera Palas Oteli ile Beyoğlu kahvehanelerinde çalışan garsonlar grev yaptılar. 1950 yılında Ankara’da Karpiç Lokantası’nda Yapı İş ve Otel Lokanta ve Eğlence Yerleri (OLEYİS) sendikalarına üye işçilerin, adına çorba direnişi dedikleri eylem ise Cumhuriyet döneminde turizm sektöründe vuku bulmuş kayda değer ilk eylemlerden biri olarak anılmaktadır. 1952 yılında o dönem yürürlükte olan 3008 Sayılı İş Kanunu'nun tek işçi çalıştıranlar da dahil olmak üzere bütün işyerlerinde uygulanmasını öngören yasa teklifinin parlamentoda reddedilmesi üzerine 25.04.1952’de başlayan sakal bırakma eylemi de bir diğer işçi direnişidir. İlk sakal bırakma eylemlerinden birini yapan sendikacı İsmail Aras turizm sektörünün o dönemki en önemli sendikal örgütü olan Türkiye Oleyis Federasyonu'nun genel sekreteridir. Grev hakkının anayasal ve yasal düzlemde resmen tanındığı 1963 yılından işçi sınıfı hareketinin baskılandığı 1980 yılına kadar ise konaklama ve eğlence işleri işkolunda toplam 55 grev kayıtlara geçti.
Turizm sektöründe özellikle 1975-1980 yılları arasında gerçekleşen bazı grev ve direnişler sendikal ve siyasal sonuçlara yol açtı. 1975 yılında, o dönem TÜRK-İŞ üyesi olan OLEYİS’e bağlı Hilton işçilerinin bir kısmının sendikalarından istifa edip DİSK üyesi Turizm-İş’e geçmeleri üzerine, OLEYİS taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden sendika değiştiren işçilerin yararlanmaması gerektiği yönündeki talebini işverene iletti, işveren de bu isteği kabul etti. Bunun üzerine çalıştıkları oteli işgal eden 250 işçi hizmetleri önemli ölçüde durdurmayı başardı. Aynı yıl İstanbul Sheraton Oteli işçilerini kapsayan toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi özelinde OLEYİS ve Turizm-İş arasında bir uyuşmazlık daha yaşandı. 500 çalışanı olan otelde 400 üyesi olan Turizm-İş işverenin teklifini yetersiz bularak greve çıktı ve fakat işveren toplu iş sözleşmesi yapma yetkisinin OLEYİS’te olduğunu öne sürerek, grevin yasadışı olduğunu, eylemin 48 saat içerisinde bitirilmemesi durumunda ise otelin kapatılacağını ilan etti. Anlaşma sağlanamaması üzerine işveren lokavt ilan etti, işçiler de bu sefer oteli işgal ettiler. Polisin otele girmesi üzerine herhangi bir çatışma olmaksızın eylem sonlandırıldı ve işçiler eylemlerini otel dışında sürdürmek üzere oteli terk etmeyi kabul ettiler. Eylemin sonunda bazı işçiler işten çıkarıldı ve yerlerine yeni işçi alımları yapıldı. 1977 yılında ise aynı iki sendika arasında bu sefer Intercontinental Oteli özelinde yetki uyuşmazlığı tartışması yaşandı, Bölge Çalışma Müdürlüğü’nün OLEYİS’e yetki vermesi üzerine, Turizm-İş karara itiraz etti ve fakat itiraz mahkemece reddedildi. Bunun üzerine kararı protesto amacıyla iş bırakma eylemi yapan Turizm-İş’e bağlı işçiler, işyerindeki 421 işçiden 280’inin katıldığı bir de referandum yaptılar. Katılımcı işçilerin çoğunun Turizm-İş’ten yana tavır belirlemesi üzerine bu kez OLEYİS açıklama yaparak, yetkili sendikanın kendileri olduğunu, sokakta yapılan bir referandumla yetki tespiti yapılamayacağını vurgulayan bir açıklama yaptılar. İş bırakan işçilerden 15’inin gerekçe gösterilmeksizin ücretsiz izine yollanması üzerine, sayıları 360’ı bulan Turizm-İş üyesi işçiler ise yeniden iş bıraktılar. Sendikalar arasındaki bu çatışmalar ve Turizm-İş’in işçi taleplerini daha kararlı savunusu OLEYİS üzerinde baskı oluşturdu ve OLEYİS yönetimi 10.09.1977 tarihindeki genel kurul kararıyla TÜRK-İŞ’ten ayrılarak DİSK’e katılma kararı aldı.
1979 ve 1980 yılları da turizm sektöründe hareketli geçti. 1979 yılında toplu iş sözleşmesi görüşmeleri sırasında ortaya çıkan uyuşmazlığın ardından yetkili sendika OLEYİS’in 480 işçi ile greve çıkması üzerine işveren oteli kapatma kararı aldı. Ayrıca, bu süreç otel işletmecisi olan Inter firması ile binanın mülkiyetini elinde tutan Osmanlı Bankası’na bağlı İstanbul Turizm ve Otelcilik A.Ş. arasındaki antlaşmazlıkları da görünür kıldı. Inter firması, kira sözleşmesinin kendilerinin aleyhine ağır şartlar içerdiğini bu şartların değiştirilmesi halinde işyerini tekrar açacağını ilan etti. Bakanların da dahil olduğu iki firma arasındaki arabuluculuk çabaları da sonuç vermedi ve süreç firmaların birbirilerini suçlamasıyla devam etti. Bu sırada OLEYİS, grev ilan edilen bir işyerinin kapatılamayacağını ileri sürerek kapatma kararına istinaden tedbir istemi ile iş mahkemesine başvurdu, mahkeme de sendikayı haklı bularak tedbir kararı verdi. Grev 370 gün sürerek işkolundaki en önemli işçi direnişlerinden biri olarak tarihe geçti. 1980 yılında ise 12 Eylül darbesi öncesinde yine toplu iş sözleşmesi görüşmeleri esnasında uyuşmazlıklar çıktı, OLEYİS, Ankara’daki Bulvar Palas ve Terminal otellerinde greve gitti. Bulvar Palas’taki grev yedi ay kadar sürdü ve 12 Eylül askeri darbesinin ardından olağanüstü rejim koşullarında sonlandırıldı. Yine aynı süreçte Hilton’da ise işverenle antlaşma sağlandı, yüksek ücret zamlarının yanında kıdem tazminatının 45 gün üzerinden hesaplanması gibi işçi lehine bir düzenleme daha yapılması kararlaştırıldı.
12.09.1980’den sonra 1988 yılına kadar grev uygulaması görülmedi. Tarihe 1989 Bahar Eylemleri olarak geçen yeni eylemlilik sürecinin ardından ise hem sektördeki grev sayısının hem de greve katılan işçi sayısının artış gösterdiği tespit edildi. Bu süreçte, 1989 yılında bir, 1990 ve 1992 yıllarında üç, 1991 yılında iki, 1993 ve 1994 yıllarında beş, 1995 yılında ise altı grev kaydedildi. 1989 yılında yetkili sendika TOLEYİS’in Türkiye genelinde iki farklı işverene ait toplam 24 işletme ile Kredi ve Yurtlar Kurumu'na bağlı 55 öğrenci yurdunda greve çıkması işkolunun o dönemki en önemli eylemleri arasındadır. 1992 yılında Antalya Marina Otel Kaleiçi’nde toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde antlaşma sağlanamayınca yetkili sendika TOLEYİS’e bağlı işçilerin yaptıkları grev de sonuçları itibarıyla kayda değerdir. 1992 yılının Aralık ayında başlayıp ertesi yılın Mart ayına kadar devam eden 90 günlük grev ise, işçilerin çıplak brüt ücretlerinin otel cirosunun yaklaşık dörtte birine tekabül ettiği işçi lehine bir toplu iş sözleşmesiyle sonlandı.
2000’li yıllarda ise DİSK’e bağlı OLEYİS sendikasının öne çıktığı ve özellikle Hilton ve Dedeman otellerinde pek çok grev kararı aldığı görülmektedir. 2004 yılında İstanbul, Parksa ve İzmir Hilton otellerinde toplu iş görüşmelerindeki antlaşmazlık sonrasında ilan edilen grevler bu kapsamda değerlendirilmektedir. 2005 yılında ise aynı sendika yine İzmir Hilton’da ayrıca Antalya ve Nevşehir’deki Dedeman otellerinde grev ilan etti. OLEYİS 2006 yılında ise bu sefer İstanbul Conrad Otel’de grev kararı aldı. 2007 ve 2008 yıllarında ise yine toplu iş sözleşmeleri görüşmelerinin çıkmaza girmesinin ardından sırasıyla Ankara ve Adana’daki Hilton otellerine sendika tarafından grev kararı asıldı. Konaklama ve Eğlence İşleri işkolunda örgütlü diğer bir sendika olan TOLEYİS ise, yine toplu iş sözleşmesi görüşmelerinin tıkanması üzerine, 2004’de İstanbul’da Sabancı Polisevi'nde, 2005 yılında o dönem Türk Hava Yolları (THY) uçaklarına yemek hizmeti veren ve bazı havalimanlarında işletmeleri bulunan Uçak Servis A.Ş.’de (USAŞ) ve 2006 yılında Antur Turizm Anonim Şirketi’nin sahip olduğu Maritim Club Alantur Hotel’de grev kararı alındı. 2007-2018 yılları arasında ise kayıtlara geçmiş sadece bir grev uygulaması olduğu, onun da 2010 yılında gerçekleştiği anlaşılmaktadır. İşkolunun üçüncü büyük sendikası olan Devrimci Turizm İşçileri Sendikası, 2019 yılında Karabağlar Belediyesi’ne bağlı Spor A.Ş. ile 2020 yılında da ODTÜ Mezunlar Derneği Vişnelik Tesisleri yönetimi ile toplu iş sözleşmesi görüşmelerinden sonuç alınamaması üzerine greve gitti.
Referanslar
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2010). Çalışma Hayatı İstatistiği Kitabı-2010, https://www.ailevecalisma.gov.tr/tr-tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/resmi-istatistik-programi/calisma-hayati-istatistikleri-kitabi/, (Erişim tarihi: 05.10.2020); Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2020). 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Gereğince İşkollarındaki İşçi Sayıları ile Sendikaların Üye Sayılarına İlişkin 2020 Ocak Ayı İstatistikleri Hakkında Tebliğ, https://ailevecalisma.gov.tr/media/35790/2020-ocak.pdf, (Erişim tarihi: 05.07.2020); Cumhuriyet (08/02/1980). Oleyis Ankara’da 2 Otel ve Beden Terbiyesinde Greve Gidiyor: 7; Cumhuriyet (27/10/1979). Grevdeki Intercontinental İşçilerinin Görevden Uzaklaştırılmasını Mahkeme Reddetti: 5.; Devrimci Turizm İşçileri Sendikası Genel Başkanı Mustafa Yahyaoğlu ile 23-24-25.07.2020 tarihlerinde yapılan görüşme. (Görüşen: O. S. Durmaz); OLEYİS (1997). 1947-1997, 50 Yıllık Emek, 50 Yıllık Mücadele Deneyimi, Otel, Lokanta, Eğlence Yerleri İşçilerinin Sendikal Mücadele Tarihi, Cilt-1. Ankara: OLEYİS Yayınları; Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1996). Hilton Oteli Grevi. İçinde; Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi Cilt 1 (ss.551-552). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını; Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1996). Hilton Oteli İş Bırakma Eylemi. İçinde; Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi Cilt 1 (ss.552-553). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını; Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1996). Intercontinental Otelleri İş Bırakma Eylemleri. İçinde; Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi Cilt 2 (ss. 6). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını; Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1996). Konaklama ve Eğlence Yerleri İşkolu. İçinde; Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi Cilt 2. (ss.277-282). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını.