Tokatlıyan, Mığırdıç

Kişi Otel İşletmecisi

(1863 - 1950)

Osmanlı Devleti’nin son zamanlarına rastlayan otelcilik, yiyecek, içecek ve eğlence sektöründeki girişimleri ile önemli bir turizm yatırımcısıdır. Ermeni Katolik Cemaati’ne mensup bir ailenin ikinci çocuğu olarak İstanbul’da dünyaya geldi (1863). Mesleki kariyerine Kapalıçarşı civarında Muhafazacılar Caddesi 29 numarada babadan kalma sadece et ve pilav satan lokantada başladı. Pera Palas’ın gördüğü rağbetten etkilenerek 1892 yılında Beyoğlu’na Cafe Restaurant de Paris adlı büyük bir kafe kurdu. Bu kafeyi, Üç Horan Ermeni Kilisesi’nin bahçesinin bir kısmını da dâhil ederek genişletti. Bu arada kafenin adını Cafe Restaurant Splendide olarak değiştirdi. 1895 yılının Ticaret Yıllığı’nda iki işletmenin sahibi olarak geçmektedir: Tokatlıyan adı ile bir otel ve bir restoran; Splendide adıyla bir kafe-pastane. Otelin ilk hali basit bir tarza sahip olup Splendide adlı kafenin üst katlarında bazısı konforlu olmayan 10 odadan ibaretti. Mıgırdıç Tokatlıyan’ın restoranı rağbet görmesine rağmen bir süre sonra gelir-gider dengesi bozuldu ve Kilise’ye kira ödemekte güçlük çekti. Bu durum üzerine 60 yıl işletme hakkı ve 10 yıl kira muafiyeti içeren sözleşme karşılığı 1909 yılının sonuna doğru Beyoğlu’ndaki modern otel binasını yükseltmiş; otelin adını Hotel M. Tokatlıyan olarak değiştirdi. Bu girişimci kişi, yalnız Tokatlıyan otelini açmakla kalmadı; 1895’te Boğaziçi’ndeki Kalender Gazinosu’nu tutarak, 1905’te Tarabya’da Tokalıyan Oteli’nin yazlık şubesini açtı. Başarılı bir girişimci olan Mığırdıç Tokatlıyan, işletme problemi yaşayan bazı işletmeleri de zamanla kendi ağına kattı. 1906 yılında Tarabya’daki Hotel d’Angleterre’i işletti; 1913 yılında Yataklı Vagonlar Şirketi’nin Summer Palas Oteli’ni 18 bin liraya satın aldı. Tokatlıyan, kapitülasyonlardan faydalanıp daha serbest yaşayabilmek için Rus vatandaşlığına geçti. Birinci Dünya Savaşı başlayıp da Rusya ile Osmanlı Devleti düşman saflarda yer alınca ve Osmanlı devlet adamları 01. 10. 1914 tarihi itibarıyla kapitülasyonları kaldırınca İstanbul’da kalması zorlaştı. Bu şartlar altında Mığırdıç Tokatlıyan İsviçre’ye gitti. Sahip olduğu Tokatlıyan işletmelerini evlatlığı Mercedes’le evli olan damadı Sırp asıllı Avusturya vatandaşı Nikola Medoviç’in idaresine bıraktı. İsviçre’de kaldığı süre boyunca Alman vatandaşlığına geçme konusunda girişimlerde bulundu. Yaşamına bir dönem Fransa’nın Nice şehrinde devam eden Tokatlıyan 1950 yılında Fransa’nın Cannes şehrinde öldü. İstanbul’da yaşadığı yıllarda 1892 yılından 1914 yılına kadar 22 sene boyunca turizm sektörüne önemli kurumlar kazandıran bir kişi olmanın dışında geriye kendi soyadını taşıyan ve günümüze kadar ulaşan bir marka bıraktı. Bu markanın kullanım hakkını ise ölmeden kısa bir süre önce Üç Horan Kilisesi Vakfı’na bıraktı; belki de turizm yatırımları konusunda desteğini gördüğü bu vakfa vefa borcunu ödedi.

Referanslar

Ergin, O. N. (2013). Türkiye’de Hanlar, Kervansaraylar, Oteller ve Çeşitli Barınma Yerleri. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Yayını; Gülersoy, Ç. (1999). Beyoğlu’nun Yitip Gitmiş 3 Oteli, İstanbul: Çelik Gülersoy Vakfı Yayınları; Tuğlacı, P. (2009). Tarih Boyunca Batı Ermenileri, cilt IV. İstanbul: Pars Tuğlacı Yayını; Üsdiken, B. (1992). Beyoğlu’nun Eski ve Ünlü Otelleri-IV Tokatlıyan Oteli, Tarih ve Toplum, 17 (98): 24-28.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Erdem, Ü. B. ve Hanilçe, M. (2019). Mıgırdıç Tokatlıyan, Tokatlıyan Otelleri, Gazinosu ve Lokantası -Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Belgelerine Göre, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (1): 1367-1390.