Seyr-i Sefain İdaresi

Ulaştırma İşletmeciliği Denizyolu Yolcu Taşımacılığı

(1910 - 1933)

Osmanlı Devleti’nin son ve Cumhuriyetin ilk dönemlerinde varlığını deniz taşımacılığı, kabotaj, transit ve uluslararası deniz taşımacılığında göstermiş ve günümüz Türkiye Denizcilik İşletmesi A.Ş.’ye eşdeğer bir kurumdur. Osmanlı Devleti döneminde zaman içinde farklı isimlerle anılsa da Cumhuriyet ile birlikte Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi adını aldı. Kuruluşun temel amacı, Türkiye kıyılarında, kapitülasyonlar ve imtiyazlarla büyük çoğunluğu yabancıların yönetiminde ve elinde olan deniz taşımacılığı ve liman işletmeciliğini millileştirmek, yeni limanlar kurmak ve işletmek, ilave gemiler satın almak, inşa etmek ve onarmak yoluyla deniz yolcu ve yük taşımacılığı kapasitesini arttırmaktı.

Osmanlı Devleti hüküm sürdüğü üç kıtada deniz ticaret yollarına hâkim olarak askeri denizciliğe ve sivil denizciliğe önem verdi. Askeri denizcilikte özellikle limanlar Osmanlı Devleti için ayrıca önemliydi. Öyle ki bir devletin siyasi, iktisadi ve askerî açıdan ilk savunma hattıydı ve kontrolü devletin bağımsızlığına eşdeğerdi. Sivil denizcilikte ise uzun kıyı şeridi ve boğazlara sahip olması ve kıtalar arası ulaşımın merkezinde olması nedeniyle yolcu ve yük taşıma açısından Osmanlı Devleti denizcilik faaliyetlerini önemli bir konuma taşıdı. Ancak Osmanlı, denizcilikte dünyanın öncü devletlerinden olmasına rağmen, özellikle kapitülasyonlarla yabancı devletlere verilen ayrıcalıklarla birlikte denizlerdeki askeri ve sivil varlığını kaybetti, deniz ulaşımı ve liman işletmeciliği büyük oranda yabancıların eline geçti. 1820’den itibaren Osmanlı kara sularında yabancı buharlı gemiler sefer yapmaya başladı. Buharlı yolcu gemilerinin tarifeli seferlerinin kesintisiz ve aksamadan yürütülmesi amacıyla Abdülmecid (1823-1861) döneminde “Hazine-i Hassa’nın” katılımıyla “Şirket-i Osmaniye” kuruldu. Ardından “Hazine-i Hassa” bu ortaklıktan ayrılarak 1843 yılında “Fevaid-i Osmaniye” olarak adını değiştirdi, limanlar arasında yük ve yolcu taşımacılığına başladı. Şirketin adı Abdülaziz döneminde (1830-1876) İdare-i Aziziye (1870) olarak değiştirilip Ege, Marmara ve Akdeniz’de gemi seferlerine devam etti. Ancak yine bu dönemde cemiyetin temel amacı farklı cephelerde savaşan Osmanlı Devleti askerlerinin nakliyatını gerçekleştirmek oldu. II. Meşrutiyet’in ilanı ile birlikte 1910 yılında Bahriye Nezaretine bağlı Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi kuruldu. Kurum, 1910-1925 yılları arasında hem askeri hem sivil denizciliğin idaresi ve gelişiminde önemli hizmetler verdi. Osmanlı Devleti döneminde Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi milli hükümetin kurulması ile birlikte 1925 yılında 597 sayılı Kanunla Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi adını aldı.

Osmanlı Devleti’nin genelinde yabancı devletler ve tüccarlar tarafından kullanılan Avrupa bayraklı gemiler 1896 yılında yüzde 76 iken, 1914 yılında yüzde 90’a yükseldi. 19. 04. 1926 tarihli 815 sayılı Kanun’da kabotaj hakkının Türk gemilere ait olduğu belirtilerek bu ulusal hakkın tekrar işlerlik kazanması ile birlikte Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi faaliyetlerine yoğun bir şekilde devam etti. 1933 yılında kabul edilen 2248 sayılı Kanun ile Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi kapatıldı ve yürüttüğü işler, Denizyolları ve Akay İşletmeleri ile Fabriaka ve Havuzlar Teşkilâtı’na devredildi.

Referanslar

Ekinci, İ. (2006). XIX. Yüzyılda Osmanlı Deniz Ticaretinde Değişim ve Tepkiler, Tarih İncelemeleri Dergisi, 21 (2): 35-76.; Evcin, E. (2014). Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Turizm ve Tanıtma Faaliyetleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 55: 23-82; Özdemir, Ü. (2015). Tarihte Türk Denizcilik Faaliyetleri ve Günümüz Limanlarının Gelişim Sürecine Olan Etkisinin İncelenmesi, Sobiad, 421-441; TDK, Türk Dil Kurumu. www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=KABOTAJ, (Erişim tarihi: 24.07.2019); Yurtoğlu, N. (2019). Atatürk döneminde Türkiye’de Denizyolları Politikası (1923-1938), Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6 (1): 69-103.