Nikomedia antik kenti, Kocaeli'nin İzmit ilçesinin antik çağdaki ismidir. Nikomedia MÖ IV. yüzyılda (264 yılında) I. Nikomedes tarafından Marmara Denizi’ne uzanan İzmit Körfezi’nin ucunda kurulmuştur. I. Nikomedes, şehre kendi adını vererek Nikomedia olarak isimlendirmiştir. Nikomedia antik kenti tarih boyunca birçok imparatorluğa ev sahipliği yapmış ve stratejik konumu nedeniyle önemli bir kent haline gelmiştir. İstanbul'a ve Karadeniz'e yakınlığı sayesinde ticaret yolları üzerinde önemli bir geçiş yolu olmuştur.

Nikomedia antik kenti, zengin bir tarihe sahiptir. Antik dönemde Bitinya Krallığı’nın başkentliğini yapmıştır. MÖ IV. yüzyılda Büyük İskender'in fetihleriyle Hellenistik kültürün etkisi altına girmiştir. Daha sonra Romalılar tarafından fethedilmiş ve önemli bir liman kenti olarak gelişmiştir. MS III. yüzyılda Roma İmparatoru Diocletianus tarafından, imparatorluğun Doğu eyaletlerinin başkenti olarak seçilmiş ve bu dönemde büyük bir askeri ve idari merkez  haline gelmiştir. 

İmparator Diokletianus, Nikomedia’da büyük yapılar inşa ettirmiş ve  kent MS IV. yüzyılda dünyanın en güzel şehri olarak nitelenmiştir. Özellikle Geç Antik dönemde Nikomedia, dünyaca bilinen kentlerden olan Efes, Antakya ve İskenderiye gibi ün salmıştır.

Nikomedia, Hristiyanlık tarihinde önemli bir rol oynamıştır. Aziz George'un burada doğduğuna inanılır. Roma İmparatoru I. Galerius'un Hristiyanlara karşı yürüttüğü zulümler bu şehirde yoğunlaşmıştır. Bizans İmparatorluğu döneminde Nikomedia, önemini korumuş ve stratejik bir konumda bulunmaya devam etmiştir. Ancak, Ortaçağ boyunca çeşitli istilalara uğrayarak zamanla önemini yitirmiştir. Son olarak, Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmiştir.

Bugün Nikomedia antik kentinde; antik çağa ait kalıntılar ile Bizans ve Roma dönemlerine ait eserler bulunmaktadır. Bu kalıntılar arasında Roma dönemine ait surlar, tiyatro, kuleler ve Roma hamamları sayılabilir. Bunun yanı sıra şehirde Bizans dönemine ait kiliseler, saraylar ve mozaikler de bulunmaktadır.

Nikomedia'daki antik kalıntıların başında, şehrin surları gelmektedir. Bu surlar bölgeye hakim tepeler üzerinde Roma döneminde yapılmıştır. Bugüne kadar kısmen ayakta kalmayı başarmıştır. Surlar altı kilometreden daha fazla uzunluğa sahiptir ve en fazla uzunluğa sahip olan Bayraktar Burcu ise, on metreden fazladır. Ayrıca şehirde bulunan tiyatro, MS III. yüzyılda inşa edilmiştir ve yaklaşık 20 bin kişi kapasitesine sahiptir. Bu tiyatro Yüzey Araştırması ekibi tarafından 2005 yılında keşfedilmiştir. Hellenistik-Roma Dönemi antik tiyatro özelliklerine sahip olan bu tiyatroda, cavea (tiyatroda izleyicilerin oturduğu bölüm) ve analemma (istinat duvarı) bulunmuştur. Bu yapının dış çevresinin 164 metre uzunluğunda olması, Antik dünyanın en büyük tiyatrosu olabileceğini kanıtlamaktadır.

Nikomedia'da görülebilecek diğer antik kalıntılar arasında Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait yapılar vardır. Bu yapılar arasında Kanlıbağ, Üçtepeler ve Kabaoğlu Köyleri tümülüsleri bulunmuştur. Kanlıbağ tümülüsünde kalker taşından yapılmış tonozlu bir mezar odası açığa çıkarılmıştır. Üçtepeler ve Kabaoğlu Köyü tümülüslerin içindeki mezar odasında kline (ölülerin yatırıldığı sedir) parçaları ile iskelet kemikleri ele geçirilmiştir. Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde kullanılan Kabaoğlu Antik Su Kemeri, iki katlı  inşa edilmiş olup, elli metre uzunluğunda ve on beş metre yüksekliğindedir. Su kemerinin yakınlarında seramik parçalarının bulunması antik yerleşim olduğuna işaret etmektedir. İn Bayırı Sarnıcı, MS. IV. ve V. yüzyıla tarihlenmektedir. Sarnıç tuğladan inşa edilmiştir ve yarısı hala görünür durumdadır. Nymphaion, Roma Dönemine ait Anadolu’nun en büyük anıtsal çeşmelerinden biridir. Yapının ön yüzünde korint düzeni sütunlar ve yazıtlı bir kemer bulunmaktadır. Bu yapılar, şehrin antik dönemdeki önemini gösteren değerli  eserlerdir. Bu eserler, şehrin tarihi ve kültürel mirasını yansıtan önemli yapılar olarak  korunmaktadır. 

Nikomedia'da tarih boyunca yaşanan farklı medeniyetlerin izlerini sürmek mümkündür. Arkeolojik kazılar ve araştırmalar, bu antik kentin tarihini ve kültürel mirasını aydınlatmaya devam etmektedir.