Leake, William Martin
Kişi Yazar Seyyah
(1777 - 1860)
-
2020
Londra’da doğdu (1777). Aslen kraliyet askeri akademisinde eğitim görmüş bir askerdi. Ordu görevleri sırasında özellikle Yunanistan, Anadolu, Mısır, Suriye ve Akdeniz Bölgesi’nde yoğun bir şekilde seyahat etti. 1804-1810 yılları arasında Yunanistan ve Balkanlar’da Osmanlı İmparatorluğu ile müzakereleri içeren çeşitli hassas ve sıklıkla tehlikeli diplomatik görevlerde bulundu. Türkleri, İngilizleri Napolyon ve Fransızlara karşı desteklemeye ikna etmekle görevlendirildi. Leake, 1823’te Albay rütbesiyle ordudan emekli oldu. Daha sonra özellikle antik topografya ve tarih konusunda çalışmaya başladı. Tarihi coğrafya çalışmalarının öncüsü oldu. Kraliyet Coğrafya Kurumu’nun kurucu üyesi oldu ve 1815’te Kraliyet Kurumu üyeliğine seçildi. En uzun gezilerinden birini Yunanistan’ın günümüzde güneyinde bulunan Ortaçağ’da Mora Yarımadası olarak bilinen Peloponez Yarımadası’na yaptı. Ayrıca madeni para koleksiyonundan Numismata Hellenica adında madeni paraların üretildiği eyalet veya şehirlerin koleksiyonunu düzenleyen özgün ilk örnek olan bir katalog hazırladı. Londra’da yaşarken Kraliyet Kurumu ve Kraliyet Nümizmatik Kurumu gibi çeşitli toplulukların toplantılarına sık sık katıldı. Ayrıca klasik arkeoloji üzerine yaptığı çalışmaları içeren dergilere 33 adet makale yazdı ve dokuz kitabı basıldı. XIX. yüzyılın ilk yarısında Avrupa’nın önde gelen klasik arkeoloji bilginlerinden birisi oldu. 18. 01.-9 Şubat 1800 tarihleri arasında askeri görevli olarak Anadolu’da bulundu ve Osmanlı İmparatorluğu kamu yönetiminin izniyle seyahat etti. 1820’de İngilizce yayımlanan Anadolu’nun antik ve modern harita denemesi Anadolu’ya yaptığı çok kısa geziler ve önceki gezginlerin haritalarının detaylı bir incelemesi sonucunda ortaya çıktı. Anadolu üzerine yaptığı uzun seyahati içeren ve İlk kez 1824’te İngilizce yayınlanan Journal of a Tour in Asia Minor With Comparative Remarks on the Ancient and Modern Geography of That Country (Küçük Asya’da bir Seyahat Günlüğü: Eski ve Modern Coğrafyası Hakkında Karşılaştırmalı Yorumlarla başlıklı kitap, Leake’nin Türkiye’nin İzmit Körfezi’nden Akdeniz’e uzanan bir bölgesinde yaptığı seyahatleri, eski seyyah ve gezginlerin yazdıklarının detaylı incelemesini, klasik topografya tanımlarını ve yeniden inşasını içermektedir. Leake, kitabında tarihi coğrafya konusunda sıklıkla Strabon’dan alıntılara yer verdi. 1799-1800 yılları arasında Anadolu’daki seyahatleri sırasında edindiği bilgileri, antik topografya bilgileriyle birlikte kullanan Leake, antik alanları tanımlamak için antik yazarların verdiği bilgileri kullanarak, mevcut coğrafya ve antik kalıntıları klasik arkeoloji ile ilişkilendirdi. Leake’in kesin gözlemleri ve ayrıntılı açıklamaları, klasik topografya çalışmasının şekillenmesinde etkili oldu ve Anadolu’nun antik coğrafyası için değerli bilgiler sağladı. Bu kitapta bir Avrupalı gözüyle zaman zaman Osmanlı halkını ve Müslümanları değerlendirdi ve Hristiyanlarla karşılaştırdı, seyahat edeceklere güvenlik, sağlık önlemleri ve bazı konularda da tavsiyelerde bulundu. Kendisinden önce bu bölgeyi gezen Tournefort, Paul Lucas gibi seyyahların gezdikleri yerler ve izledikleri rotalar hakkında kısa bilgiler verdi. Seyyahların birçoğu gibi Leake, Anadolu seyahatine İstanbul’dan başladı. Leake’in anlatımına göre Anadolu seyahati İstanbul’da başlar, sırasıyla Gebze, İznik, Söğüt, Eskişehir, Seyitgazi, Bolvadin, Akşehir, Ilgın, Konya, Karaman, Mut, Gülnar’dan denizyoluyla Kıbrıs, Lefkoşe, Larnaka, Alanya ve Rodos üzerinden yine İstanbul’da biter. Bu güzergâh üzerinde birçok antik kenti ziyaret etti ve antik yazarlardan yola çıkarak klasik topografya hakkında bilgi verdi. Ayrıca Eskişehir’deki Midas mezarı ve yazıtı gibi bazı yeni keşifler de ilk kez bu kitapta yayımlandı. Askeri görevli olarak gerçekleştirdiği bu seyahatlerinde, eski topografya üzerine çalışarak Anadolu’nun tarihi coğrafyasına katkıda bulundu. Daha sonra İngiltere’ye döndü ve klasik arkeoloji çalışmalarını sürdürdü. 06. 01. 1860’da Brunswick- Hove’de geçirdiği bir felç nedeniyle vefat etti ve Londra’da Kensal Green Mezarlığı’na defnedildi. Leake’in antik eserler ve sikkelerden oluşan koleksiyonu günümüzde Cambridge Fitzwilliam Museum’da ve küçük heykellerden oluşan bir koleksiyonu ise Londra British Museum’da sergilenmektedir.
Referanslar
Leake, W. M. (1824). Journal of A Tour in Asia Minor, with Comparative Remarks on the Ancient and Modern Geography of that County. Londra: John Murray, Albemarle-Street.; Wagstaff, J.M. (1987). Colonel Leake and the Classical Topography of Asia Minor. Anatolian Studies, 37: 23-35.; Wagstaff, J. M. (2004). Leake, William Martin (1777-1860). Oxford Dictionary of National Biography Oxford University Press, Oxford, ss. 982-983.; Wagstaff, J. M. (2012). Colonel Leake’s Collections: Their Formation and Their Acquisition by the University of Cambridge, Journal of the History of Collections, 24(3): 327-336.