Konya’nın Beyşehir ilçesinin sınırları içerisinde yer almaktadır. Beyşehir’e batı yönde 60 kilometre mesafededir. Selçuklu Sarayı, Beyşehir Gölü’nün güneybatı kıyısında, Torosların bir kolu olan Anamas Dağları’nın eteklerindeki küçük alüvyon ovasında, göle doğru çıkıntı yapan Kayalık Tepe ile Bronz Çağı Höyüğü çevresine yayılmaktadır. Eski adıyla Hoyran, günümüzdeki ismi ile Gölyaka beldesinin üç kilometre kuzeyinde yer almaktadır.

Sarayı ilk kez, 1949-1950 yılında o zamanki Konya Müze Müdürü M. Z. Oral keşfetti. İlk sondaj kazısı ile birlikte, bilimsel olarak ilk kez ele alınmıştır. Sonrasında K. Otto Dorn, 1965 yılında Konya Müze Müdürü M. Önder ile birlikte tekrar kazılara başlamıştır. 1966 yılında da sınırlı sayıda kazı gerçekleştirildikten sonra 1980 yılından itibaren 35 yıl Rüçhan Arık kazılara devam etmiştir. Günümüzde Muharrem Çeken kazıları sürdürmektedir.

Saray, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad tarafından yaptırılmış ve planı bilinen yegâne Selçuklu Saray Külliyesi’dir. İbn Bîbî, sultanın sarayın projelendirilmesiyle yakından ilgilendiğini, hatta bir kroki çizerek odaların yerini bizzat tespit ettiğini aktarmaktadır. 1226-1236 yılları arasında gerçekleştirilen inşaatı aynı zamanda mimar ve nakkaş olan Emîr Sâdeddin Köpek’in yürüttüğü bilinmektedir.

Saray külliyesi göle nazır kuzey-güney ekseninde uzanan, kayalık bir yarımada ile bunun güneyindeki höyüğün üzerine yerleştirilmiştir. Yapılaşma bir çeşit sur-i sultani ile kuşatılan, birbirleriyle bağlantılı avlular içine serbest olarak yerleştirilen köşkler ve hizmet binalarından oluşmaktadır. Yapılan kazılar sonucunda, saray kompleksinin alçak bir surla çevrili geniş bir alanda kısmen ayakta duran duvarları ve tonozlarıyla diğerlerinden ayrılan büyük ve küçük iki asıl sarayla göl kıyısında yer alan iki bölümlü bir kayıkhâne ve cami, hamam, fırın, mutfak, depo, asker barınakları gibi çeşitli binalarla büyük bir av parkından oluştuğu kanaatine varılmıştır. Büyük saray 50x35 metre boyutlarında olup, önünde göl yönüne doğru dörtgen ayaklarla desteklenen bir duvarın koruduğu 50x55 metre boyutlarında bir teras vardır. Büyük sarayın güney yönünde batı duvarının ortasında taç kapının bulunduğu tahmin edilen taş döşeli bir avlu yer almaktadır. Bu avludan, üç bölümlü bir dehlizle asimetrik yerleştirilen değişik büyüklüklerde odaların çevirdiği sarayın ortasındaki ana avluya girmektedir. Burada duvarlar moloz taşlarla örülmüş ve yer yer muntazam yontulan taş bloklarla ve ahşap kalaslarla sağlamlaştırılmıştır. Orta salonda doğu-batı yönünde, arkadaki göl tarafına uzanan salon kısmını öndeki daha büyük bölümden ayıran 35 santimetre yüksekliğinde bir set vardır. Bu setin taht salonunu teşkil eden eyvanın tabanı olduğu anlaşılmaktadır Taht salonunun bitişiğinde yine tuğla döşeli ve yüksek setli bir salon daha bulunmaktadır. Burada güney duvarı ile kısmen batı duvarında orijinal durumlarını koruyan çini sıraları dikkat çekmektedir.

Kazılarda bulunan ve halen Konya Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi’nde sergilenen stukolarla (alçı kabartma) ve çiniler sarayın özenle tezyin edildiğini göstermektedir. Kalıpla yapılan stukolar genelde hayvan ve insan figürlüdür. Taht salonunun ve odaların duvarlarını iki metre yüksekliğe kadar kapladığı anlaşılan çiniler, Anadolu Selçuklu çini sanatının en fazla figür çeşidine sahip koleksiyonunu oluşturmaktadır. Sır üstü ve sır altı tekniklerinde boyanan beyaz, fîrûze ve patlıcan moru renklerin hâkim olduğu çiniler üzerinde Türk usulü bağdaş kurarak oturan sultan ve maiyeti, av partisi gibi sahnelerin yanında bir kısmı sembolik değer taşıyan çeşitli hayvan figürleriyle mitolojik fantastik tasvirleri çoğunluktadır.