Karnıyarık Tepe Tümülüsü

Doğal ve Kültürel Miras Tepe/Tümülüs

Tümülüsler, mezar veya mezarların üzerine toprak ve taş yığılarak oluşturulan tepeciklerdir şeklinde kabaca tanımlanabilirler. Tümülüsler, Anadolu coğrafyasında ve Trakya gibi Anadolu coğrafyasına yakın yerlerde, farklı türlerde ve farklı zaman aralıklarına tarihli olarak görülebilmektedirler. Orta Asya’da, Transkafkasya’da, kurgan olarak tanımlanan ve zengin buluntular verebilen, yine toprak ve taş yığılması ile inşa edilmiş pek çok mezarın bilimsel kazıları gerçekleştirilmiştir. İnşaatları için ihtiyaç duyulan maliyet, diğer mezarlara nispeten yüksek olan tümülüsler, Lidya’daki (Lydia) en yüksek statüye haiz mezarlardır. Ölü gömme gelenekleri arasında anıtsal niteliktekilerinden biri olan tümülüsler, kralların ve soyluların son meskenleri olmuşlardır. Karnıyarık Tepe Tümülüsü, Lidya’nın başkenti olan Sardeis civarında, Manisa’nın Salihli ilçesi dahilindeki Bintepeler mevkisinde yer almaktadır.

Lidya’da; çukur, lahit ve oda mezarlar olarak, genel hatları ile üç mezar tipi görülmektedir. Mezar odalı gömülere Lidya coğrafyasında sıkça rastlanmaktadır. Lidya’daki tümülüs geleneğinin kökeni olarak Frigler gösterilse de Frig (Phryg) tümülüsleri ile Lidya tümülüsleri arasında farklar görülebilmektedir. Frig döneminde üzerine taş ve toprak yığılan mezar odasının ahşap ve kapısız olduğu müşahede edilirken, Lidya geleneğinde ise odaların anakayaya oyulduğu ve ahşap yerine kesme taş bloklardan teşekkül eden duvarlar görülmektedir. Lidya geleneğinde, tümülüsü çevreleyen ve krepis adı verilen bir duvarın varlığına da bazen rastlanmaktadır. Herodot, Tarih olarak bilinen eserinde, Bintepeler mevkisinden, buradaki tümülüslerden, bunların devasa boyutlarından, hangi finansman ile inşa edildiklerinden ve krepis duvarından bahsetmektedir

Günümüzde 110’dan fazla tümülüsün bulunduğu Bintepeler’deki en büyük tümülüsün, Herodot tarafından Kral Alyattes’e ait olduğu bildirilirken; Geographika’nın yazarı Strabon ise diğer iki büyük tümülüsün de krallara ait olduğu fikrini ileri sürmektedir. Bintepeler, Marmara Gölü ile Gediz Irmağı arasında yer almaktadır ve buradaki üç büyük tümülüsten biri Karnıyarık Tepe tümülüsüdür. Elli metre yüksekliğe ve 239 metre genişliğe sahip olan Karnıyarık Tepe Tümülüsü’nde bilimsel çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Keops Piramidi olarak da bilenen Giza’daki en büyük piramit ile yaklaşık olarak aynı taban çapına sahip olan Karnıyarık Tepe tümülüsü, Alyattes tümülüsünden (Kocamutaf Tepe) sonra Bintepeler mevkisindeki en yüksek ikinci tümülüstür. 1960’lı yıllarda tümülüste yapılan kazılarda mezar odası bulunamamıştır. Lakin bu kazılar esnasında krepis duvarı, bu duvara ait kireçtaşı bloklar bulunmuştur. Krepis duvarıyla ilişkili arkeolojik malzeme açığa çıkartmıştır ki Karnıyarık Tepe tümülüsü, önceden tahmin edildiği gibi MÖ VII. yüzyıla değil, MÖ VI. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir. Bazı verilerden yola çıkılarak, önceleri Lidya Kralı Gyges’e ait olabileceği hipotezleri öne sürülmüş olan Karnıyarık Tepe Tümülüsü’nün, arkeolojik veriler neticesinde Kral Gyges’e ait olamayacağı görüşü ön plana çıkmıştır. Bir görüşe göre ise Karnıyarık Tepe Tümülüsü, MÖ 546 tarihinde gerçekleşen Pers istilası sonrasındaki Lidyalı bir soyluya aittir. Bintepeler’deki devasa tümülüslerin bu mevkiye yapılmasındaki olası sebep, bunların Sardeis’ten ve Gediz Vadisi’nden kolayca görülebiliyor olmasıdır. Bintepeler mevkisine tümülüslerin inşa edilmesindeki diğer bir muhtemel saik de, Marmara Gölü ve önündeki bu alanın, Lidyalıların ataları ile iltisaklı olması ve kendilerini ataları ile ilişkilendirme gayesi olabilir.

Referanslar

Herodotos (2006). Tarih (Çev.: M. Ökmen.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları; Özgen, İ. (2011). Lydia’nın Kutsal Emanetleri. İçinde; N. Karul (Editör), Son Tunç Çağı’ndan Helenistik Döneme Anadolu’nun Arkeoloji Atlası (ss. 128-139). İstanbul: Doğan Burda Yayıncılık; Roosevelt, C.H. (2011). Anıtsal Mezarlık, Bintepeler. N. Karul (Editör), Son Tunç Çağı’ndan Helenistik Döneme Anadolu’nun Arkeoloji Atlası (ss. 119-127). İstanbul: Doğan Burda Yayıncılık; Sagona, A. (2011). Sos Höyük. N. Karul (Editör), Tarih öncesinden Demir Çağı’na Anadolu’nun Arkeoloji Atlası (s. 164). İstanbul: Doğan Burda Yayıncılık; Yegül, F.K. (2012). Lidya Mimarisi: Sardes’te Kesme Taş Yapılar, Anadolu/Anatolia, 38: 183-189.