Karaburun

Yerleşim Merkezi / Destinasyon Deniz Destinasyonu

İzmir’in batısında, Ege Denizi’ne doğru doğu-batı yönünde uzanan Urla Yarımadası’nın kuzey bölümünde, kuzey-güney doğrultusunda uzanan yarımada, bu yarımadada kurulu ilçe ve yarımadanın kuzeydoğusunda bulunan ilçe merkezidir. Batısı ve kuzeyi Ege Denizi’ne, doğusu İzmir Körfezi’nin dış kısmına bakan Karaburun Yarımadası’nı, Urla Yarımadası’nın ana kütlesinden, batıda Gerence Koyu’ndan doğuda Balıklıova’ya uzanan hat ayırmaktadır. Karaburun Yarımadası’nın güneyini sınırlayan bu hat, yaklaşık olarak Karaburun-Urla ilçe sınırını oluşturmakla birlikte, doğu kıyısındaki Balıklıova, Urla ilçesine bağlı olduğundan Karaburun Yarımadası ile Karaburun ilçesinin sınırları tam olarak örtüşmemektedir. Üç tarafı denizle çevrili ilçenin güneyinde Urla ilçesi vardır. İlçe merkezinin İzmir kent merkezine uzaklığı yaklaşık 100 kilometredir. Yunanistan’a ait Sakız Adası ile Karaburun Yarımadası’nı ayıran Sakız Boğazı’nda bulunan adalar ve Karaburun İskelesi’nin karşısında bulunan adalar ilçeye aittir. Bu adalarda yerleşim yoktur. Özellikle kuzeyi ve batısında yoğunlaşan koyların bulunduğu yarımadayı kuzey-güney doğrultusunda kaplayan ve birçok yerde denize dik inen Bozdağ’ın bulunduğu Karaburun, ulaşımı ve yerleşimi güçleştiren engebeli topografyası sayesinde İzmir’in nüfusu en düşük ilçesi, doğal dokunun ve kıyıların iyi korunduğu bölümüdür. Yarımada, adalarla birlikte 2019’da Karaburun-Ildır Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak ilan edildi. Engebeli yapısı ve virajlı yolları nedeniyle doğal dokusu fazla bozulmamış yarımadaya ulaşımı kolaylaştırmak amacıyla son yıllarda yapılan yollar destinasyona ilgiyi artırdı. 2020 yılında nüfusu 10 bin 'i geçen ilçenin ekonomisi tarım, hayvancılık ve balıkçılığa dayanmaktadır. Elverişli rüzgârlar sayesinde çok sayıda rüzgâr enerjisi santrali kurulmuştur. Turizme elverişli koyların varlığına rağmen kıyıların genellikle kayalık olması ve ulaşım zorluğu nedeniyle kısıtlı bir iç turizm etkinliği yaşanan Karaburun’da ikinci konutlar yaygınlaşmaktadır. Destinasyonu ziyaret eden yabancı turist sayısı yok denecek kadar azdır. Bozulmamış doğal yapısı ve denizinin temizliği sayesinde ikinci konut ve iç turizm talebinin yükselme eğilimi gösterdiği Karaburun kıyılarındaki sakin ve temiz koylar özellikle yazlıkçılar ve günübirlikçiler tarafından yoğun ilgi görmektedir. Karaburun’u ön plana çıkartan turistik etkinlikler büyük ölçüde denizle ilişkilidir. Yarımada boyunca denize girmeye elverişli birçok koy ve plaj bulunmaktadır. İlçe merkezinde bulunan Akvaryum, Bodrum ve Kuyucak plajları 2020 yılında Mavi Bayrak belgesi aldı. Yarımadanın doğu kıyılarında bulunan Mordoğan, 20 kilometre kadar kuzeyinde bulunan ilçe merkezi Karaburun’dan daha hareketli ve daha çok ziyaretçi çeken bir yerleşimdir. Mordoğan yakınlarındaki Ardıç, Ayıbalığı ve Çatalkaya plajları da yarımadanın en çok ilgi gören plajları arasındadır. Ayıbalığı Plajı açığındaki kayalıklar, yarımadanın özellikle kuzeybatı kıyılarında yaşayan ve üreyen, nesli tehlike altında olan ve uluslararası sözleşmelerle korunan Akdeniz fokunun bir başka üreme alanıdır. Denize girmeye elverişli koylar ve plajlar yanında suyun berraklığı ve sualtı yaşamının zenginliği sualtı turizmine olanak sağlamaktadır. Tüplü ve tüpsüz dalış yapılabilecek yerler arasında Ayıbalığı kayalıkları ve Büyükada kıyıları öne çıkmaktadır. Yatlar için elverişli bir limanın da bulunduğu Mordoğan’da, bir antik çağ gemisinin replikası, bir savaş gemisinin pruvası, bir askeri nakliye uçağı ve antik dönem amforalarının replikaları sualtına yerleştirilerek dalış turizmi ve atölye çalışmalarında kullanılabilecek bir arkeopark oluşturulmuştur. İzmir Körfezi’nde uzun yıllar yolcu taşıyan iki körfez vapuru da balıklara habitat olması ve dalış turizmi amacıyla Karaburun açıklarında batırıldı. Kültür balıkçılığının ve balık avcılığının geliştiği destinasyonda amatör olta balıkçılığı da yaygındır. Kıyılarında esen şiddetli ve değişken rüzgârlar nedeniyle yelken ve rüzgâr sörfü gibi sporlar için çok elverişli olmasa da denizle bağlantılı rekreasyon ve turizmin ön plana çıktığı destinasyonun kültür turizmi, tarım turizmi, ekoturim, gastronomi turizmi ve etkinlik turizmi potansiyeli de yüksektir. Yarımadayı kuzey-güney doğrultusunda kaplayan Bozdağ, Yunan mitolojisinde rüzgârlı sıfatıyla anılan Mimas’tır. Gigant Mimas’ın adı antik çağda yarımadanın ana dağ kütlesi yanında yarımadaya ve Mordoğan’a da verilmiştir. Karaburun’la özdeşleşen nergislere adını veren Narkissus ise destinasyonun en önemli mitolojik motifidir. Bir diğer mitolojik motif ise yarımadanın batısındaki küçük bir göle adını veren İris’tir. Destinasyon, bu figürler üzerinden Yunan mitolojisine dayanan kültür turizmine olanak sağlamaktadır. XV. yüzyıl başlarında yaşanan bir halk hareketinin önderi olan Şeyh Bedrettin’in takipçilerinden Börklüce Mustafa’nın Karaburun’daki etkinlikleri ise tarihi kişilere ve olaylara dayalı bir başka kültür turizmi temasını oluşturmaktadır. Karaburun merkezdeki Çullu ve Mordoğan’daki Ayşekadın camileri erken dönem camilerinin önemli örnekleridir. Mordoğan’da eski bir ilkokul binasında hizmet veren Müesser Aktaş Etnografya ve Tarih Evi ise yöreye özgü etnografik malzemenin görülebileceği bir müzedir. Antik çağdan günümüze uzanan kültürel çeşitliliğin ve söylencelerin kültür turizminin temelini oluşturduğu destinasyonun doğal ve tarımsal yapısı ekoturizm ve tarım turizmi için elverişlidir. Yerleşimin bulunmadığı adalar ve henüz el değmemiş kıyılar özellikle yırtıcı kuşlar ve deniz kuşlarının gözlenmesi için uygundur. Yarımadadaki önemli bir sulak alan olan İris Gölü kuş gözlemciliği için elverişli bir başka doğal alanıdr. Dipsizkuyu, Peynirini ve Hades mağaraları, destinasyonda mağara turizmine olanak sağlar. Zeytin, narenciye, son yüz yılda önemli ölçüde azalan bağcılık ile nergis ve sümbül odaklı kesme çiçek üretimi tarımsal turizm için altlık oluşturmaktadır. Evliyâ Çelebi’nin saraya gönderildiğini anlattığı meşhur Karaburun üzümünün üretiminin gerilemesiyle geleneksel şarap üretimi de azaldı. Karaburun’a özgü hurma zeytini, bilinen ve aranan bir damak tadıdır. Karaburun, narenciyenin İzmir’de en erken hasat edildiği yerdir. Karaciğer üzerindeki olumlu etkileriyle tıbbi bir bitki olarak son yıllarda adından çok söz ettiren enginar Karaburun’un başta gelen tarımsal ürünlerindendir ve yöre mutfağında farklı lezzetlerde kullanılmaktadır. Yenilenebilir otları ve baharat bitkileri yarımadanın mutfağını zenginleştiren diğer bitkisel unsurlardır. Yerel adı karabaşotu olan, reçeli ve çayı yapılan bir lavanta türü, adaçayı ve kekik destinasyonda ilgi gören doğal bitkiler arasındadır. Yarımadanın özellikle kuzeyindeki yüksek bölgelerde üretilen bal da gastronomik açıdan önemlidir. Yarımada’da en çok yetiştirilen hayvan olan keçiden elde edilen sütten birçok geleneksel peynir ve tatlı çeşidi üretilmektedir. Aromatik bir peynir olan kopanisti bunlar içinde en bilinenidir. Kara kökenli tarım ve hayvancılık ürünleri yanında avlanan balık türü ve miktarının çokluğu, destinasyonun gastronomi turizmi altyapısını desteklemektedir. Topan kefal ve havyarı, Karaburun’un deniz ürünleri arasında öne çıkan bir gastronomik değerdir. Destinasyonla özdeşleşen tarım ürünlerinin ekonomik ve gastronomik değeri yanında, bunların üretim ve sunum alanlarını içeren zeytin rotası, bağ rotası, baharat rotası, bal rotası, şarap rotası, çiftlik rotası, balıkçılık rotası gibi rotalar oluşturulmuş; doğal, tarımsal ve kültürel çekicilikleri içeren 13 farklı gezi güzergâhı ziyaretçilere önerilmiştir. Yürüyüş rotası, bisiklet rotası, zeytin ve bağ rotası ve mavi rota olmak üzere dört farklı tematik güzergâhtan oluşan, antik İonia bölgesinin önemli bir kısmının doğal ve tarihsel mirasını ziyaretçilere sunan Efes-Mimas yolunun bir bölümü Karaburun’dadır. Büyük bir bölümü tarım ürünleri üzerine olan yerel festivaller arasında; Karaburun Nergis Festivali, Karaburun Kösedere Üzüm Festivali, Karaburun Batı Köyleri Mandalina Festivali, Karaburun Yerel Tohum Takas Şenliği, Karaburun Keçi Kırkım Şenliği, Karaburun Hıdrellez Şenliği, Mordoğan Deniz Şenliği ve Karaburun Edebiyat Günleri sayılabilir.

Havaalanı bulunmayan Karaburun’a hava ulaşımı İzmir Adnan Menderes Havalimanı üzerinden sağlanmaktadır. Destinasyona karayolu ile ulaşım, eski İzmir-Çeşme karayolu veya İzmir-Çeşme otoyolundan ayrılan karayolu üzerinden yapılabilmektedir. Yoğun bir turizm talebiyle karşılaşmadığından gelişmiş bir konaklama endüstrisi bulunmayan Karaburun’da hizmet veren konaklama tesislerinden üç tanesi Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından belgelendirilmiştir. Bakanlık işletme belgeli iki işletmenin toplam oda sayısı 36, yatak sayısı 72’dir. Bakanlık yatırım belgeli bir tesis ise 44 oda ve 88 yatak kapasitelidir. Bakanlık belgeli toplam yatak sayısının 160 olduğu destinasyonda belediye belgeli pansiyonlar da hizmet vermektedir.

Referanslar

Bilen, A. ve Uhri, A. (2019). Karaburun (İkinci baskı). İstanbul: Heyamola Yayınları; Duman, S. Ege’nin Işıldayan Elması: Mordoğan, İzmir Kültür ve Turizm Dergisi, https://www.izmirdergisi.com/tr/turizm/gezi-rehberi/2158-ege-nin-isildayan-elmasi-mordogan, (Erişim tarihi: 15.01.2021); İzmir Kalkınma Ajansı (2014). Yarımada Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi 2014-2023. İzmir: İzmir Kalkınma Ajansı, https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/assets/upload/dosyalar/14-yarimada-kalkinma-stratejisi.pdf, (Erişim tarihi: 15.01.2021); Metin, T. C., Erşen, G., Çabuk, S. N., Yüncü, H. R., Sarıçam, S. ve Çabuk, A. (2017). İzmir Karaburun bölgesinin Agroturizm Fırsatları Açısından Değerlendirilmesi, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 7 (2): 46-53; T. C. Karaburun Belediyesi, https://www.karaburun.bel.tr/tr/detay/tarihi-degerler/74, (Erişim tarihi: 15.01.2021); T. C. Karaburun Kaymakamlığı. http://www.karaburun.gov.tr/ilcemiz, (Erişim tarihi: 15.01.2021); Kültür ve Turizm Bakanlığı (İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü) (2021). Karaburun, https://izmir.ktb.gov.tr/TR-77455/karaburun.html, (Erişim tarihi: 15.01.2021).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Bilen, A. ve Uhri, A. (2019). Karaburun (İkinci baskı). İstanbul: Heyamola Yayınları.