Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi

(Kars, 2017 - )

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, XVIII. ve XIX. yüzyıllarda savunma amacıyla, Kars kent merkezinde yapılan 46 adet tabyadan biri olan Kanlı/Büyük Tabyanın restore edilmesiyle oluşturulan müzedir. Müzenin sınır kenti olan Kars’ta bulunması, Türkiye’de en çok tabyanın bulunduğu il olması ve Osmanlı İmparatorluğu’nun farklı zamanlarında Rus ve İran saldırılarına karşı savunma amacıyla kullanılan tabyalardan biri olması bakımından tarihi öneme sahiptir. XIX. yüzyılda, özellikle Rus ordularının istilasına karşı şehrin savunulmasında önemli işlevlere sahip olan tabyalar, 1828’deki Rus saldırısının püskürtülmesi, 1855’teki Kars Zaferi’nin kazanılması, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında Sarıkamış Harekatı’nda, ardından 1920’ye kadar Ermenilerle yapılan savaşlar sırasında kullanıldı. Kars şehrinin coğrafi konumu bakımından savunma amacıyla 1734-1878 tarihleri arasında yaptırılan 46 adet tabyadan 24 tanesi tamamen yok olmuş, diğer 12 tabya askeri denetim altında kullanılmış, beş tanesi önemli ölçüde hasar görmüş, beş tabya ise günümüze kadar nispeten sağlam bir şekilde ulaşmıştır. Günümüze ulaşanlar: Karadağ Tabya, Arap Tabya, Kanlı Tabya, Kerim Paşa Tabya ve Süvari Tabya isimleri ile bilinen tabyalardır. Bu tabyalardan Kanlı Tabya olarak adlandırılanı, Merkez Bülbül Mahallesi’nde yer alıyor, bu tabya XVIII. yüzyıl eseridir ve Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nun 17 Aralık 1993 tarih ve 597 sayılı kararı ile tescillenmiş savunma yapısıdır.

Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi’ne dönüştürülen Kanlı Tabya yapısı, 1803’te Padişah III. Selim döneminde Büyük/Yeni Tabya ismiyle yapıldı. Rusların 1828 yılında Kars’a yaptıkları bir gece baskını sırasında, tabyadaki 600 kişilik bir tabur askerin tamamı şehit edildiği için ve çatışmalar nedeniyle duvarların kanla kaplanmasından dolayı, bu tabyanın adı literatüre Kanlı Tabya olarak geçti. Kanlı Tabya yapısı, Kars şehrini güney cepheden korumak için yapıldı ve günümüze kadar mimari özelliklerini koruyarak ulaştı. Tarihe tanıklık eden bu tabyaların turizme kazandırılması amacıyla, Kanlı Tabya’nın Kars Harp Tarihi Müzesi olarak düzenlenerek açılması için Kültür ve Turizm Bakanlığı’na yapılan başvurunun kabul edilmesinden sonra, tabyanın rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerinin ihalesi 2010 yılında yapıldı. Bakanlığın desteklediği projenin uygulaması 2013-2016 yıllarında, teşhir ve tanzim çalışmaları da 2016-2017 yıllarında tamamlandı ve Kanlı Tabya olarak anılan tabyanın adı, Kars halkının ne denli zor koşullarda ve özveriyle bu şehri koruduğunu gelecek kuşaklara hatırlatmak ve olumsuz hisler çağrıştıran isminden arındırmak adına Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi olarak değiştirilerek 2017 Kasım’ında ziyarete açıldı.

Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi’ne dönüştürülen Kanlı Tabya, Türkiye’de Çanakkale Tabya Müzeleri ve Edirne tabyalarından sonra üçüncü interaktif tabya müzeleri arasında yer aldı. Yaklaşık 7.000 metrekare alan üzerinde 1.200 metrekare kapalı alana sahiptir. Müzeden içeri girenleri ilk olarak tabya ile ilgili, “1828 yılında Rusların bir gece baskını esnasında bu tabya içerisinde bulunan bütün askerlerin şehit edilmesi üzerine tabyanın adı halk arasında Kanlı Tabya olarak kaldı” bilgi notu karşılıyor. Teknolojik olanaklar kullanılarak tasarlanan projede, görsel efektler, interaktif kurgular ve ses efektleriyle yakın tarihimizde cereyan eden olayların bir kez daha canlandırılması amaçlanıyor. Girişte ışıklandırılan ve 90 bin şehidin sonsuza kadar anılması için konulan 90 çift çarık ve aynalar ile sonsuzluğa giden etkileyici bir ışık kervanı görüntüsü yer alıyor. Tabya içerisinde üç odada ise interaktif canlandırmalar yapılıyor. Tabyada kalan askerlerin revir, ameliyathane ve mutfak bölümlerinde gerçeği aratmayan, plastik ve balmumu karışımı yapılmış insan heykelleri ile etkileyici bir şekilde yapılan dizaynlar, askerlerin savaş döneminde yaşadıklarını adeta canlı bir şekilde sergiliyor. Müzenin sekiz ana salonunda 1828 yılından Cumhuriyet’in ilanına kadar bazı önemli olaylar interaktif olarak sergileniyor. Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarının, Kafkas Cephesi’ndeki komutanların fotoğraf ve kısa bilgilerinin de yer aldığı tabyada o dönemlere ait top mermileri ve savaş malzemeleri de görülüyor. Büyük bir devlet adamı olan 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’ya 13. 10. 1921 Kars Antlaşması sonrası Rus generali tarafından hediye edilen ve daha önce Kars Müzesi’nde bulunan, Beyaz Vagon da bahçede sergilenmek üzere Haziran 2017 tarihinde Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi’ne getirildi ve ziyarete açıldı.

Yararlanılan Kaynaklar

Hürriyet (2019). Kanlı Tabya Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi Oldu, http://www.hurriyet.com.tr/kanli-tabya-kafkas-cephesi-harp-tarihi-muzesi-o-40623262, (Erişim tarihi: 10.12.2019); Kars İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2019). Kars Tabyaları, http://karskultur.gov.tr/yazdir?75C2BC1014A79CD33EF3ADEC94477F78, (Erişim tarihi: 22.11.2019); Milliyet (2019). Türkiye’nin 3’üncü Harp Tarih Müzesi Kars’ta Açılıyor, http://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/kars/turkiyenin-3uncu-harp-tarih-muzesi-karsta-aciliyor-12382007, (Erişim tarihi: 24.11.2019); Türkiye Kültür Portalı (2019). Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kars/gezilecekyer/kafkas-cephesi-harp-tarihi-muzesi, (Erişim tarihi: 21.12.2019).