Hürkuş, Vecihi

Kişi Havayolu İşletmecisi

(1896 - 1969)

Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
Yazar: Harun YILMAZ (2019) (Madde metni için tıklayınız)
Yazar: Dilek GÜRCÜN (2019) (Madde metni için tıklayınız)
1 / 2

Vecihi Hürkuş, İstanbul’da doğdu (1896) ve Ankara’da vefat etti (1969). Birinci Dünya Savaşı’nda makinist olarak görev yaparken bir uçak kazasında yaralandı. Yeşilköy’deki Tayyare Mektebi’ne girerek tayyareci olduktan sonra pilot olarak ilk uçuşunu 21.05.1916 tarihinde yaptı. 15.11.1916 tarihinde tayyarecilik tahsilini bitirerek pilot diplomasını aldı. Ganimet olarak Yunanlılardan ellerine geçen pek çok motordan yararlanarak projesini hazırlayıp ilk uçağı Vecihi K VI‘yı imal etti. Vecihi, çok motorlu tayyare ile uçan ilk Türk Pilotu oldu. 08.10.1917 tarihinde Albatros AK 53 ile uçan Vecihi ve Mülazım-ı sani Bahattin, keşif görevinde Rusların Nieuport tipi avcı tayyaresi ile hava muharebesinde isabet aldı. Vecihi, yaralandı ve Erzincan ovasına zorunlu iniş yaparak esir olmuştur. Hazar Gölü’ndeki esir kampına götürüldü.

14.10.1930 tarihinde, “Tayyarenin teknik vasıflarını tespit edecek kimse bulunmadığından gereken vesika verilmemiştir” cevabını aldı. Hürkuş, bunun üzerine bakanlık nezdinde yapılan girişimler sonucu uçağa istenen belgenin alınması amacıyla Çekoslovakya’ya gönderilmesi için izin aldı. Uçak Ankara’da söküldü, Demiryolu vagonları ile Haydarpaşa’ya, Sirkeci’den de Prag’a gönderildi. 23.04.1931 tarihinde Çekoslovakyalı yetkililer tarafından, başköşesinde “Yaşasın Türk Tayyareciliği” yazılı bir pankart ile onurlandırılarak uçuş müsaadesini aldı ve 05.05.1931 tarihinde Türkiye’ye geldi. Vecihi Hürkuş, 21.04.1932 tarihinde İlk Türk Sivil Havacılık Okulu’nu kurdu. İkisi kız olmak üzere toplam on iki öğrencinin kaydolduğu okulda eğitim ve öğretim 27.09.1932 tarihinde başladı. Vecihi Hürkuş’un okulu kurmadaki amacı, Türk gençliğini havacılığa alıştırmak, sevdirmek ve tayyareci kuşaklar yetiştirerek Türkiye Cumhuriyeti hava ordusunun yedek gücü olmak idi.

 Vecihi Hürkuş, Türk havacılığının gelişmesi amacıyla büyük bir projeye daha imza attı. 29.11.1954 tarihinde Hürkuş Hava Yolları’nı kurdu. Türk Hava Yolları’nın seferden kaldırdığı uçaklardan sekiz tanesini Ziraat Bankası’ndan kredi ile satın aldı. Bir takım güçlüklerle uğraşarak hava yollarının sefer yapmadığı yerlere seferler koyarak, izin vermediklerinde gazete taşıyarak çalışmak istedi. Ancak kazalar, kaçırılmalar, sabotajlar sonunda Hürkuş Hava Yolları’nın uçakları uçuştan men edildi. Yaşamının son zamanlarında çok sıkıntı çekti. Uçakları uçamayacak durumu düşürüldü. Daha sonra uçakların sigorta giderleri ve bunların faizleri borçlarını daha da arttırmış oldu. Vatana hizmetinden dolayı kendisine bağlanan maaşa haciz konuldu. Bütün bu sorunlara daha fazla dayanamayan Vecihi Hürkuş Ankara’da anılarını yazdığı sıralarda beyin kanamasından öldü.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Tatar, C. (2018). Türk Havacılık Tarihi (1909-1954) Milli Mücadele Dönemi Öncesi ve Sonrası Türk Havacılığı. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

2 / 2

Balkan Harbi, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’na katılarak kırmızı çizgili İstiklal Madalyası ve üç kez TBMM takdirnamesi kazanan, ilk Türk uçak pervanesi, ilk Türk askeri ve sivil uçağını tasarlayan ve inşa eden, ilk özel sivil havacılık okulunu açan, ilk Türk özel havayolunu kuran, ilk Türk kadın pilotunu yetiştiren, ilk Türk deniz uçağını ve ilk Türk planörünü inşa eden, havacılık adına sayısız ilklere imza atan bir savaş kahramanıdır.

Vecihi Hürkuş, İstanbul Arnavutköy Akıntıburnu’nda Gümrük Müfettişi Faham Bey ve Zeliha Niyir Hanım’ın üç çocuğundan ortancası olarak dünyaya geldi (1896). Babasını üç yaşında kaybetti ve ailesiyle amcası eskrim ve resim hocası Şekür Bey’in yanına yerleşti. İlkokulu Bebek’te okuyan Hürkuş, Üsküdar’da Füyuzati Osmaniye Rüştiyesi ve Üsküdar Paşakapısı İdadisinde ve Tophane Sanat Okulu’nda eğitim gördü. 1912’de Balkan Harbi’ne gönüllü olarak katıldı. Birinci Dünya Savaşı’nda Bağdat cephesinde makinist olarak görev yaptı. Savaşta Nieuport tayyaresine pervane imal ederek ilk Türk pervanesini üretti. Birinci Dünya Savaşı sonrası yurt işgal edilince Kuvayı Milliye’ye katılarak Anadolu’ya geçti. İstiklal Savaşı’nın ilk uçuşu da son uçuşu da ona nasip oldu. İstiklal Savaşı’nda uçak kanatlarını kola ve jelatinden elde ettiği bir formülle tamir etti. Birinci İnönü, İkinci İnönü ve Sakarya Muharebesi’ne katılan Hürkuş, üç kez Millet Meclisi Takdirnamesi kazandı. Bu bir ilkti. İlk Türk tayyaresi Vecihi K VI’yı 1924 yılında imal etti. Türkiye’nin ilk sivil uçağı Vecihi K XIV’ü 1930 yılında imal etti. 14. 05. 1919’da nizamnamesini yazdığı Türk Tayyare Cemiyeti'nin (daha sonra Türk Hava Kurumu adını alacak olan) kuruluş çalışmalarında yer aldı. İlk Türk sivil havacılık okulu olan Vecihi Sivil Tayyare Mektebi’ni 1932 yılında açtı. 1933 yılında Vecihi VI tip Nuri Bey uçağını imal etti. Ürettiği Vecihi X SK Su Kızağı, Türkiye’de denize indirilen ilk bot olarak tarihe geçti. Vecihi Hürkuş, 1934 yılında Vecihi VI ve Vecihi VI D’yi de üreterek ürettiği toplam uçak sayısını yediye çıkardı. Vecihi Hürkuş, 1936 yılında Ankara’da yaptığı US-4 ve PS-2 planörleri ile Türkiye havacılık tarihinde yine bir ilke imza attı ve Türkiye’de ilk planör inşasını gerçekleştirdi. Vecihi Hürkuş, Almanya Weimar Mühendis Okulu’nu 15. 03. 1938’de bitirdi ve 27. 02. 1939’da Tayyare ve Makine Mühendisliği diplomasını aldı. 1942 yılında Vecihi Havalarda ¼ Asır ismi ile hatırlarını kitap haline getirdi ve yayımladı. Diğer kitabı Bir Tayyarecinin Anıları’nı yazarken beyin kanaması geçirerek Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesinde 16. 07. 1969 yılında hayata gözlerini yumdu. Kitabı ölümünden sonra kızları tarafından tamamlanarak yayınlandı. Vecihi Hürkuş’un ilk eşi Hadiye Hanım’dan Gönül ve Sevim isimli iki kızı, ikinci eşi İhsan Hanım’dan Perran isimli bir kızı vardır.

Yararlanılan Kaynaklar

Bahtiyar, O. (2014). Gece Tayyarede Açıkta, İstanbul: Aya Kitap; Hürkuş, V. (2019). Bir Tayyarecinin Anıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.