Hızır Bey Külliyesi
Doğal ve Kültürel Miras Külliye
-
2020
Külliye, Türk Dil Kurumu’na göre ana merkezini caminin oluşturduğu ve etrafında kütüphane, sebil, hastane, medrese ve türbe gibi yapıların bulunduğu bir yaşam alanıdır. Ayrıca bu yapıların etrafında ekonomik, sosyal ve kültürel amaca yönelik faaliyetler de söz konusudur. Dildeki değişmelerle beraber değişik zamanlarda külliye benzeri yapılara imâret, site, imâret sitesi, manzume, hey’et, kompleks gibi farklı isimler de verilmiştir. Bu yapılar genellikle devletin en üst kademesindeki devlet adamları ya da zenginler tarafından hayır ve sosyal tesis olması amacıyla yapıldı. İslam kültüründe önemli bir yeri olan külliyelerin ilki Medine’deki Mescid-i Nebevî olarak kabul edilmektedir. Emevîler, Abbâsîler, Karahanlı, Gazneli ve en son Selçuklular’da ribât ismiyle tanınan yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Anadolu’da Selçuklular’da önemli bir yeri olan külliye yapıları Osmanlı’da yapı ve mimari açıdan zirveye ulaşmıştır. Gaza hedefiyle yola çıkan Osmanlı akıncıları özellikle Balkanlar’ın fethi ile bu bölgede birçok külliye benzeri yapı inşa etmiştir.
Türkiye sınırları içinde kalan Trakya’daki en önemli yapılardan biri de Hızır Bey Külliyesi’dir. Caminin harim kapısı üzerindeki kitabeye göre külliye Kösemihalzâde Hızır Bey tarafından 1388 yılında inşa edilmiştir. Hızır Bey, Sultan I. Murad’ın akıncı kumandanlarındandır. 1529 yılına ait defter incelendiğinde külliyenin bulunduğu mahalle Cami-i Kebir olarak geçmektedir. Cami-i Kebir, Büyük Camii anlamında kullanılmış ve Anadolu ve Osmanlı coğrafyasının hemen hemen birçok şehrinde Cami-i Kebir ismine rastlanılmıştır ve şehir bu külliyenin etrafında gelişmiştir. Kırklareli şehir merkezi meydanında yer alan külliyede cami, arasta, hazîre ve hamam bulunmaktadır. 1824 yılında meydana gelen depremde külliye büyük zarar görmüş ve kitabeden de anlaşıldığı üzere Aydoslu Hacı Yusuf Paşa tarafında depremin hemen akabinde tamir ettirilmiştir. 1832 yılında meydana gelen yangında yapı büyük zarar görmüş ve Çorbacızade Hacı Hüseyin oğlu Ahmed tarafından baştan yaptırılmıştır. Yapının Tosunzade Ali Efendi tarafından 1887 yılında depremde zarar görmesiyle son cemaat yeri yeniden yapılmıştır. Balkan Savaşları sırasında işgal kuvvetlerinin top atışlarıyla zarar verdiği minaresi 1937 yılında onarılmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1959 yılında ve en son 2007 yılında aslına uygun olarak restore edilmiştir. Taş malzeme kullanılan külliye, yığma tekniğiyle yapıldı ve kare planlıdır. Kubbe kasnağı, minaresi ve duvarların dış tarafı küfeki taşından yapılmıştır. Bu kesme taş malzeme ile zaman içindeki kimyasal (CaC03), fiziksel (boşluklu yapı) ve mekanik değerlerin iyi yönde değiştiği gözlemlenmiştir. Mimar Sinan tarafından bu malzeme çokça kullanılmıştır. Aynı anda bin kişinin ibadet ettiği cami 1.470 metrekare arsa üzerine yapılan ve 328 metrekarelik bir iç alana sahiptir. Osmanlı’nın kuruluş yıllarına gelen dönemlerde genel olarak görülen cami içi büyük harfli yazılar burada da görülmektedir. Camimin iç duvarlarındaki bu büyük harfli yazılar 1308 yılında Kastamonulu Hattat Tevfik eliyle yazıya dökülmüştür. Caminin en önemli özelliklerinden biri de 15x15 metre olan temeli Mescid-i Haram ile aynıdır. Caminin güneyinde yer alan hamam Evliya Çelebi’nin seyahatnamesine göre camiyle birlikte yapılmıştır. Kapıları ayrı yönlere bakan erkekler ve kadınlar hamamı şeklindedir. Hamamın Kadınlar Kapısı üzerinde yer alan kitabede 1608 yılında Hüseyin Ağa tarafından yeniden tamir edildiği görülmektedir.
Referanslar
Çobanoğlu, A. V. (2002). Külliye. İçinde; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 542-544). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; Göncüoğlu, S. F. (2020). Kırklareli’de Hızır Bey Külliyesi, İlgi, 104: 25-29; Karakaya, E. (2016). Hızır Bey Külliyesi. İçinde; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 556-557). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; Kırklareli Kültür Varlıkları Envanteri. (2020). Anıtlar, http://www.kirklarelienvanteri.gov.tr/anitlar.php?id=311, (Erişim tarihi: 18.08.2020).
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Karakaya, E. (2016). Hızır Bey Külliyesi. İçinde; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 556-557). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.