Elazığ Hazar Gölü Sivrice açıklarındaki Batık Yerleşim Sualtı Arkeolojik Araştırmaları, 2005 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı B.16.0.KVMG.0.10.00.02.719.4-120334 sayılı izni ile başlamış ve 2006 yılında B.16.0.KVM.200.11.02.02.14 01.222.19- 144859 sayılı izinle araştırmalara devam edilmiş ve tamamlanmıştır. Bu araştırmalar, Dr. Çiğdem Özkan Aygün’ün yöneticiliğinde, İstanbul Teknik Üniversitesi 31722 Numaralı Çok Disiplinli BAP (Bilimsel Araştırma Projeleri) kapsamında Hazar Gölü Arkeoloji, Jeoloji ve Jeofizik Araştırmaları ve 32426 Numaralı Elazığ Hazar Gölü Altındaki Batık Yerleşimin Arkeoloji, Fotogrametri ve Kıyı Bilimi Yönünden Araştırılması başlıkları ile desteklenmiştir.

Bu araştırmaların göl ortamında ve irtifa dalışlarıyla gerçekleştirilmesi de Türkiye Sualtı Arkeolojisi açısından öncü bir örnek oluşturmaktadır.

Göl, Elazığ şehrin güneydoğusunda bulunmaktadır ve il merkezine 26 kilometre uzaklıktadır. Hazar Gölü’nün hemen güneyinde Hazarbaba Dağı, kuzeyinde ise Harput Ovası yer almaktadır. Hazar Gölü’nün akarı Maden Çayı’nı oluşturup bu çay Dicle Nehri’nin başlangıcı olarak da kabul görmektedir.

Hazar Gölü’nün eski adı Tzovk/Dzovk dur ve Ortaçağ’da Anzitene bölgesi içinde yer almaktadır. Göl, kuzeydoğu ve güneybatıdan kavuşan iki ırmak ile ilişkilidir. Tarihte Dicle’ye olan gideri tektonik aktivite sonucu kapanınca gölde su seviyesi yükselmeye başlamıştır. 1795 ile 1830 yılları arasında tarihi yerleşim alanında halen yaşamına devam eden ve Gölcük adıyla bilinen köy boşaltılmıştır.

Hazar Gölü 1957 yılında kuzey kenarına iki tünel yapılarak hidroelektrik santral olarak işletilmeye başlanmış, bunu takiben göldeki su seviyesi hızla düşmüştür. Bu düşüşün doğal bir sonucu olarak kıyı çizgisi göl merkezine doğru gerilemiş ve kıyı şekli değişmiştir. Göl seviyesindeki bu düşüş 1959 yılı Ağustos ayındaki 1.247 metreden 2006 Ağustos ayında 1.236 metreye ulaştı. Hazar Gölü’nün su seviyesindeki değişiklikler hem bu çökme hem de iklimsel değişiklikler ile ilişkilidir.

Göl çevresindeki yerleşim birimleri tarihsel dönemlerde çok sayıda depremden etkilenmiş ve tahrip olmuştur. Müstahkem bir yerleşime işaret eden batık alanı çevreleyen sur duvarlarının toplam uzunluğu 520 metredir. Kastron olarak nitelendirilebilecek olan bu bölge yüksek taş bir yolla bugünkü kıyıya bağlanmaktadır. Su altında kalan bu yolun uzunluğu ise 206 metredir.

Yerleşimin ana girişi olan açıklığının iki tarafında yer alan gözetleme kulelerinin son katları suyun dışında görünmektedir. Duvarlar en yüksek yerde altı metre; kuleler ise 10 metredir. Alüvyel yığılma sebebiyle binalar ortalama birbuçuk metre kumun altında kalmıştır. Duvar kalınlığı 2,2 metre ile 1,1 metre arasında değişmektedir. Duvarlar boyunca bağlantılı olarak inşa edilen üç kule ve 14 yapı mevcuttur.

Çeşitli zamanlarda gezginler tarafından yazılan kaynaklarda Dzovk olarak geçen bu bölgede önemli bir dini merkez bulunduğu hatta XI. ve XII. yüzyılda Katholikosluk makamı olarak kullanıldığı belirtilmektedir.

Kullanılan gizli tuğla tekniği bu yapıları XI. – XII. yüzyıllara tarihlemeyi sağlamaktadır. Yeşil sırlı grafiti tabaklar ve sofra anforaları bulguları da ortaçağ yerleşimini kanıtlamaktadır.

Seramiklere uygulanan fiziksel test ve petrografik analizler seramik örneklerin tümünün yerel formasyonun özelliklerini taşıdığı belirlenmiştir. Bu da Hazar Gölü çevresinde günümüzde hala tuğla üretim yerlerinin de gösterdiği gibi tarihi IV. yüzyıla kadar dayanan seramik üretimini kanıtlamıştır. Geleneksel yöntemlerle üretim halen Uslu Köyü’nde devam etmektedir.

Hazar Gölü Tarihi Batık Yerleşimi’ni açıklayabilmek için yakın çevrede bulunan X. yüzyıla tarihlenen Hulvenk Manastır Kilisesi, Harput surları ve Harput Meryemana kiliselerinde de araştırma yapılmış ve özellikle yapım tekniği ve malzemesi açısından VI. yüzyıl Bizans kulesi ile benzerlikler bulunmuştur.