Edirne Mis Meyve Sabunu
Kavram Doğal ve Kültürel Miras Coğrafi İşaretli Ürün
-
2020
Mis meyve sabunu, Edirne’ye özgü bir sembol olarak biliniyor. Türk kültüründe önemli bir yeri olan mis meyve sabunculuğu, 1600’lü yıllarda Osmanlı döneminden itibaren Edirne’de devam eden bir Türk geleneğidir. XVII. yüzyılda Osmanlı’da misk, amber ve gül esansı karıştırılarak hamur kıvamına getirilen sabunun birebir meyve boyutlarında şekillendirilmesi ve gerçek meyve renklerine uygun şekilde boyanmasıyla imal ediliyor. Kiraz sapı, çeşitli mis meyve çekirdekleri (şeftali, kayısı, karpuz, kavun) kuru karanfil, ince ağaç dalları, karanfil tozu, tarçın tozu da mis meyve sabunu üretiminde kullanılan doğal malzemelerdir.
Edirne mis meyve sabunları, zamanla Osmanlı sarayına, sultanlara, yerli ve yabancı devlet erkanına sunulan değerli hediyeler arasına girdi ve mis meyve sabunculuğu Edirne’de çok önemli bir meslek haline geldi.
Sabunlara meyve şekli verilerek yapılan mis meyve sabunları sadece temizlik maddesi olmadı, güzellik ve süsleme ürünü de oldu. Mis meyve sabunları üç boyutlu olmaları yanında güzel boyaları ve kokuları ile de dikkat çekiyor. Bugün çeşitli mekânlarda mis meyve sabununa rastlanıyor. Günümüzde uzun süre gerçek görünümünü koruyan meyve sabununun en önemli işlevi hem görüntü, hem de hoş kokusu ile ofislerde, otellerde, evlerde, mağazalarda dekorasyon amaçlı kullanımıdır.
Sabun ustaları tarafından büyük titizlik ve özen gösterilerek, tek tek elle yapılan, misk, amber ve gül esansları katıldıktan sonra, her birine elma, armut, şeftali, limon, portakal, üzüm, incir, muz, çilek, kayısı, erik, kiraz gibi meyve biçimleri verilen sabunlar, giderek bir meslek olmaktan daha çok, Edirne’ye özgü, özgün el sanatına dönüştü. Edirne’deki mis meyve sabunu işletmeleri hemen hemen bütün meyveleri içerecek şekilde üretim yaparak faaliyetlerini sürdürüyor. Edirne’nin Sabuni Mahallesi, işte bu yıllardan günümüze miras kalan Edirne’nin sabun merkezi olduğunu gösteren bir semtin adıdır.
Dünya uygarlıklarında temizliğin simgesi olarak bilinen ve tanınan sabun, Edirne’de XVII. yüzyıldan itibaren yeni bir kültürel kimlik kazandı. Her birine ayrı ayrı meyve biçimi verilerek yapılan kokulu meyve sabunları, Edirneli ustaların elinde artık yalnızca temizlik maddesi değil, aynı zamanda bir güzellik ve süsleme ürünü oldu.
Edirne Mis Meyve Sabunu’nun adı eski kaynaklarda, tarih boyunca saraydan gelen siparişlerin öncelikli olarak karşılanması gerektiğinden dolayı saray sabunu, padişahın gerek hijyen gerekse hediye sunmadaki titizliğinden dolayı padişah sabunu olarak yer alıyor. Özellikle padişah kızları ve cariyeleri odalarında mutlaka meyve sabunu bulunduruyor, kokulu meyve sabunlarını çeyizlerinin önemli bir parçası olarak görüyorlardı. Ayrıca padişahların yabancı devlet başkanlarına gönderdiği hediyeler arasına meyve sabunları konulmasına da özen gösteriliyordu.
Devlet yönetimi ve halk tarafından rağbet gören meyve sabunculuğu, özellikle XIX. yüzyılın başlarında Edirne’de popüler mesleklerden biri haline geldi. XIX. yüzyılın son çeyreğinde ve XX. yüzyılın başlarında Bedesten ve Arasta Çarşısı’nda meyve sabunları satan dükkânların kırktan fazla olması, Sabuni adlı bir mahallenin bulunması, meyve sabunculuğunun Edirne’de ne kadar önemsendiğinin ve önemli gelir kaynaklarından biri olduğunun göstergesidir.
1950-1990 yılları arasında Edirne mis sabun üretimi azalırken, 2002 yılında Edirne Valiliği ve Trakya Üniversitesi tarafından yapılan çalışmalarla Edirne Mis Sabunu patenti alınarak mis sabunu üretimi koruma altına alındı. 2019 yılında ise, Türk Patent ve Marka Kurumuna Coğrafi İşaret başvurusu yapılarak ürünün standartlaşması sağlandı.
Referanslar
Bilar, E. (1999). Edirne’de Kaybolan El Sanatları, Trakya Üniversitesi Dergisi, 6: 35-36; Değirmendereli, B. (2017). Edirne’de Meyve Sabunu İşletmelerinin Pazarlama Faaliyetleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Karakaş, K. (2007). Elimizdeki Sanat; Osmanlı Misk Sabunu, El Sanatları Dergisi, 3: 130; http://mobil.tobb.org.tr/DuyuruResimleri/2731-1.pdf, (Erişim tarihi: 02.08.2020).
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Gönenç Güler, E. ve Değirmendereli, B. (2018). Edirne’de Mis Meyve Sabunu İşletmelerinin Pazarlama Faaliyetleri, Social Sciences Research Journal, 3(7): 173-186.