Batman’ın Beşiri ilçesinin 18 kilometre ve Gedikler Mahallesi’nin bir kilometre güneydoğusunda hafif eğimli bir yamacın kuzeyine konumludur. Bu yerleşim yeri ilk defa; 1990 yılında, Guillermo Algaze başkanlığında yapılan arkeolojik yüzey araştırmaları sırasında bulunmuştur. S62/27 kodlu Çemialo Sırtı yerleşmesi; 1990 yılı yüzey araştırmasında, yerleşmenin hemen kuzeyinde yer alan ve Artuklu döneminde inşa edilen Memikan Köprüsü dikkate alınarak Memikan Yanı olarak adlandırılmıştır. Yerleşim yeri Ilısu Baraj Alanı Garzan Vadisi ve Batman Çayı Çevresi Kültür Envanteri projesi kapsamında 2002 yılında tekrar ziyaret edilerek ayrıntılı belgelenmiştir. Bölgede hem yaşayan köylülerle görüşmeler sonucunda hem de 1/25 bin haritada belirtilen Çemialo Sırtı adlandırması bu yerleşim yerine verilmiştir. Bundan sonraki süreçte bu yerleşim yeri ile ilgili tüm yayın ve kazı çalışmalarında S62/27 Çemialo Sırtı Yerleşmesi adı kullanılmıştır. Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında yürütülen Çemialo Sırtı kazıları 2009 yılında Mardin Müzesi, 2013-2017 yıllarında Batman Müzesi başkanlığında ve Prof. Dr. Aslı Erim-Özdoğan’ın bilimsel danışmanlığında sürdürülmüştür. Bu yerleşim yeri 2019 yılı itibariyle de Ilısu Barajı’nın suları altına kalmıştır.

Bir yamaç yerleşmesi olan Çemialo Sırtı kazılarında toplam 3700 metrekare alan kazılmıştır. Her ne kadar yüzey araştırmaları sırasında İlk Tunç Çağ (İTÇ) kültür dönemine ait çanak çömlek parçaları saptanmış olsa da kazılar sırasında bu kültür katmanı dolgularına ulaşılamamış ve arkeolojik kazıları tamamlanamadan Ilısu barajı suları altına terk edilmiştir. Gerek yüzey araştırması gerekse kazılarda bulunan çok az çanak parçasına dayanarak Çemialo Sırtı yerleşim yeri ilk iskânın İTÇ kültür döneminde olduğu ileri sürülebilir. Yerleşmenin en üst katmanını temsil eden Orta çağ kültür dolguları ise hem doğal hem de bölgede yürütülen yoğun mısır tarımı nedeniyle çok fazla tahrip olmuştur. Arkeolojik kazıları sırasında Orta Tunç Çağ (OTÇ) ve Demir çağ (DÇ) kültür katmanları ayrıntılarıyla belirlenmiştir.

OTÇ yerleşimi, iki evreye ayrılmaktadır. Bu yerleşim yeri, kazılarında belirlenen 15 mekânın hem boyutları hem de içlerindeki malzemenin niteliği birbirinden farklıdır. İlk evrede, belirlenen mekânlar; birbiriyle kapı açıklıklarıyla bağlanmakta olup, mekânların arasında açık alanlar ve sokaklar saptanmıştır. Üst evrede ise bu yerleşim düzeni belirgin bir şekilde bozulmuş; bunun yerini birbirine eklemlenen daha büyük boyutlardaki mekânlar almıştır. Kazılarla açığa çıkarılan mekanların birçoğunun içinde, oldukları yerde kırılmış ve iç içe geçmiş in situ niteliğinde değişik tipte kaplar bulunmuştur. Bu dönemin, tipik mal grupları Red-Brown Wash Ware (RBWW), Dark-Rimmed Orange Bowl (DROB) ve Bitkisel Katkılı Mallar oluşturmaktadır. Kuzey Mezopotamya Orta Tunç Çağı için karakteristik bir mal gurubundan olan RBWW türünde çok sayıda kap parçasının ele geçmesi, Çemialo Sırtı yerleşmesinin bulunduğu Aşağı Garzan Havzası’nın en azından OTÇ kültür döneminde Mezopotamya kültürüyle etkileşimde olduğunu ya da bir parçası olduğunu göstermektedir. OTÇ kültür katmanına ait mekanlarda ve açık alanlar ile sokaklarda günlük kullanım eşyaları olarak nitelendirilebilecek, kilden yapılmış alçak yuvarlak masa ve ortalama 20 santimetre yüksekliğinde silindirik şekilli taşınabilir ocak ayakları veya parçaları, az sayıda pişmiş toprak ağırşak veya ağırlık, birkaç tane kemik açıklayıcı, delgi, iki çuvaldız ile kemik alet parçalarına rastlanmamıştır.

OTÇ ile DÇ kültür katmanlarını birbirinden bazı yerlerde bir metreyi geçen, kızıl kahverengi alüvyal homojen bir dolgu ile yer yer değişik kalınlıktaki çakıllı dolgular ayırmaktadır. Kızıl kahverengi ve çakıllı dolguların hemen üzerinde yer alan ve Erken Demir Çağ (EDÇ) olarak tanımlanan dönemde bu yerleşim yeri kısa bir süre mevsimlik yerleşim yeri olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Daha sonraki süreçteki yani DÇ kültür aşamasında artan yapılaşma bu tabakayı büyük oranda tahrip etmiştir.

Demir çağ kültür aşamasındaki ilk yerleşimcilere ait mimari kalıntılar kızıl kahverengi ve ince çakıllı dolguların üzerindeki alanda tek veya iki dizi halinde taş duvar ya da çevirmelerden ibarettir. Ayrıca bu ilk iskân aşamasını yansıtan kültür katmanında; farklı alanlarda belirlenen dikme yerleri, dağınık ocak kalıntıları, yoğun küllü açık alanlar, birkaç hayvan mezarı (binek hayvanı/at ve köpek gömütü) ile birlikte çöp, depo ya da kül çukuru niteliğindeki çok sayıda değişik çap ve derinlikte çukurlar, dağınık kap parçaları, kaba tezgâh ağırlıkları ile ağırşaklar gibi konar-göçer bir yaşam biçimini yansıtan donelere ulaşılmıştır. Orta ve geç DÇ dönemlerde ise; Akhamenid, Hellenistik ve yerel unsurlar gibi farklı toplulukların köy nitelikli yerleşim geleneklerini yansıtan mimari yapılar ile arkeolojik buluntulara ulaşılmıştır. Bu geç evre yerleşim dokusunda sayısız mimari onarımlar, taş mimariyi zaman zaman tahrip ederek içine oturmuş sandık mezarlar, küp mezarlar ya da çukur mezarlar saptanmıştır. Bununla birlikte işlevi tam anlaşılamayan ama şimdilik bu bölgeye özgüymüş gibi gözüken kenarları “S” şeklinde kıvrımlı/bacalı fırınlar, tandırlar, iri taş öbekleri ile yerleşim yerinin kuzey kesiminde saptanan bazı mekanların altındaki atık su sistemleri, bazen in situ ama çoğunlukla devşirme olarak kullanılmış bazen kare, genellikle yuvarlak sütun kaideleri gibi çeşitli kültür öğeleri belirlenmiştir. Orta ve Geç Demir Çağ mimarisi genel hatlarıyla güneydeki sırta yaslanarak ve zaman zaman taş duvarla desteklenen teraslara konumlanan ve fakat çoğunlukla kuzeybatı-güneydoğu yönünde birbirine eklemlenen taş temelli /subasmanlı mimari geleneğe sahip bir yerleşim dokusu görülmektedir. OTÇ kültür aşamasından farklı olarak bu kültür katmanında açık alanlar daha az, bitişik bir mimari nizamdadır.

Demir Çağ kültür aşamasındaki ilk yerleşimcilerin kapları genellikle el yapımı basit çömlekler olup az sayıda boyalı parçalara da rastlanmıştır. Ayrıca kırmızı astarlı, birkaç tane düğme dipli kadeh parçası ile kısa boyunlu çömlekler Yeni Assur dönemini yansıtan kap parçalarıdır. Bununla birlikte farklı boyutlarda bazıları gömü geleneğinde tabut işlevinde kullanılmış bazıları da in situ olan sivri veya yuvarlak bitimli büyük küpler de saptanmıştır. Bu kaplar dışında; Geç Akhamenid döneminin Triangular Ware mal grubundaki tek veya çift kulplu testiler, içeri dönük ağızlı açkılı kâseler ve birkaç tane tabak sıralanabilir. Mataralar, omurgalı, yuvarlak dipli, açık ağızlı, açkılı kâse ve bardaklar da bulunmuştur. İçeri dönük ağızlı çark yapımı kâseler, siyah firnis taklidi sığ kâse ve tabaklar, damga bezemeli kap parçaları ile yonca ağızlı testiler Hellenistik döneme ait kap parçalarından bazılarıdır.

DÇ kültür katmanına ait dolgularda bulunmuş ve günlük kullanım eşyaları olarak nitelendirilebilecek, madeni parçalar arasında demirden yapılmış kenet ve çivi gibi mimari aksamlar; orak ve kürek parçaları gibi tarım aletleri; bıçaklar, keskiler, balta, keser parçaları ve kepçe ile testere parçaları sıralanabilir. Ayrıca tunç dikiş iğneleri, tığ ve mekik parçaları DÇ kültür katmanında bulunan diğer madeni buluntulardır. Bu kültür katmanında bulunan çok az sayıdaki kemik aletler arasında açıklayıcı, biz, spatulalar ile tek delikli uzun saplar gösterilmektedir. Süs eşyaları arasında ise; tunçtan yapılmış halka küpeler, biri demirden diğerleri tunçtan yapılmış fibulalar, ucu hayvan başı betimli tunç bilezikler, yüzükler ile baş kısmı kale biçimli şekilli tunç sürme çubukları sıralanmaktadır.

Çemialo Sırtı kazılarında bulunmuş taşınabilir kültür varlıkları sınıfındaki eserler Batman Müzesi’nde sergilenmektedir.