Baylan Pastanesi
Yeme-İçme İşletmesi Pastane
(İstanbul, 1923 - )
-
2020
İstanbul kent kültüründe oldukça önemli yeri olan pastanelerin en eskilerinden biridir. Arnavutluk’tan göçerek İstanbul’a gelen ve iyi bir pastacı olmak isteyen Fillip Lenas ile kuzeni Yorgi Kiriçi tarafından İstiklâl Caddesi Deva Çıkmazı’nda hizmete açıldı (1923). Kurulduğu yıllarda Fransızca şark anlamına gelen Le Orient kelimesinin okunuşu olan Loryan adını taşımaktadır. Kısa bir süre içinde İstanbul’un ünlü Avrupa tatlı kültürü temsilcileri olan Nisuaz, Markiz, Lebon ve Moskova gibi pastaneleri arasındaki yerini aldı. İkinci şubesi Karaköy açıldı (1925). İlk şube İstiklâl Caddesi üzerinde Luvr Apartmanı’nın altına taşındı (1928) ve adını değiştirmek zorunda kaldı. Yabancı isimlerin Türkçeleştirilmesini öngören kanun uyarınca, Prof. Burhan Toprak’ın Çağatay Türkçesi’nde kendi alanında kusursuz, mükemmel anlamına gelen Baylan ismini önermesiyle adı değiştirildi (1934). Sözlükteki kelime anlamının nazlı, zarif, şımarık olarak geçmesinde dönemin edebiyat camiasının pastanenin müdavimi olmasının da katkısı vardır. Beyoğlu’ndaki bu şubenin kapanışına dek (1967), Türk edebiyat tarihi açısından ayrı bir yeri oldu, 1950 yılı ile 1960 yılı sonrasına kadar sanatçıların ve edebiyatçıların uğrak toplantı noktası haline geldi. Fahir Onger, Oktay Akbal, Behçet Necatigil, Ülkü Tamer, Orhan Arıburnu, Salah Birsel, Fikret Hakan, Haldun Taner, Tomris Uyar ve özellikle de Atilla İlhan buranın müdavimlerindendir. Mavi Dergisi’ni çıkaran edebiyatçıların Atilla İlhan’ın çevresinde toplanmasıyla Baylancılar oluştu ve Baylan bu edebi toplantılara ev sahipliği yaptı. Yazar Demir Özlü, Baylan ile ilgili olarak ‘‘Bu pastane biz gençler için bir sanat, edebiyat, düşünce ortamıydı diyeceğim. Birçok kitabı elden ele dolaştırarak ve aramızda konuşup tartışarak çok şey öğrendik. Belki daha da önemlisi, geniş bir arkadaşlık çevresi oluşturduk. Belki bizim hakiki üniversitemiz orasıdır” diyor.
Baylan’ın Karaköy şubesi, 1954 yılında gündüz barı Avrupa tarzı café konseptiyle hizmet vermeye başladı. Üçüncü şube 1961 yılında Kadıköy’de açıldı. 1967’de Beyoğlu’nun kötü şartlarına dayanamayan Beyoğlu şubesi, 1992’de de Karaköy şubesi kapandı. Baylan bir dönem faaliyetlerini 1984 yılına kadar sürdüren bir çikolata fabrikası da açtı. Baylan’ın spesiyali olan tatlı ise Kup Griye’dir. Dondurma, karamel, badem, vanilya, fıstık ve krem şanti ile yapılan tatlının orijinal yazılışı Coupe Grillée dir, içinde yakılmış şeker bulunması ve servisinin dönemin modasına uygun olarak kadehte yapılmasına bağlı olarak bu ismi aldı. (coupe = kadeh /grillée = yanmış). Tatlının mucidi Filip Lenas’ın oğlu Harry Lenas’tır. Harry Lenas, liseyi bitirdikten sonra bir yıl Viyana ve İsviçre’deki pastacılık okullarına giderek Avrupa’nın ünlü pastanelerinde deneyim kazandı. Türkiye’nin ilk akademisyen pastacısı olarak ülkeye dönen Harry Lenas birçok ilki de beraberinde getirdi. Türkiye’ye ilk tiramisuyu, esspressoyu, cappucinoyu, likörlü, limonlu ve krokanlı çikolatayı tanıtan Baylan’dır. Diğer tatlılar ise Adisababa, Montebianco, ve Moncheri’dir. Ailenin hayatta kalan son üyesi olan Harry Lenas uzun yıllar Kadıköy Baylan’ı işletti. Pastane devredecek başka bir aile üyesi olmadığı için 2009 yılında Altınmarka şirketi tarafından satın alındı. 2010 yılında Bebek semtinde bir şubesi açıldı. Lenas Ailesinin son üyesi Harry Lenas 2016 yılında vefat etti.
Cumhuriyet ile aynı yaşta olan Baylan, şehrin ilk pastanesi olmasa da, açıldığı günden bu yana aralıksız olarak hizmet veren en eski ve en ünlü pastanedir.
Referanslar
Armutçu, E. (2000, 25 Haziran). Veliahtsız Hanedan, Hürriyet gazetesi; Baylan Pastaneleri; Baylan’ın Öyküsü, http://baylangida.com/Page/History/, (Erişim tarihi: 11. 08. 2020); Kişisel Arşivelerde İstanbul Belleği. Taha Toros Arşivi, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/3655/001502857006.pdf?sequence=3, (Erişim tarihi: 11. 08. 2020); Mengi, N. (2020). Salâh Bey Tarihi’nin Edebiyatçi Mekânlari. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.13: 140–163; Özata D. J. (2010). İstanbul’da Edebiyatçilarin Mekânlari. Turkish Stud. 5: 1093–1112.