Amorium (Emirdağ) Antik Kenti

Doğal ve Kültürel Miras Antik Kent

Amorium, Afyonkarahisar şehrinin 70 kilometre kuzey doğusunda, Emirdağ ilçesinin 12 kilometre doğusunda, Ankara’nın 180 kilometre güneybatısında yer almaktadır. Arap kaynaklarında Amuriye olarak anılan kentin kuruluşu tarih öncesine kadar gitmektedir. Ana Tanrıça Tapınma Merkezi Pessinus’a yakınlığından dolayı kentin adının Hititçe Ama/Ma sözcüğünden türediği sanılmaktadır.

William J. Hamilton kaynaklarda Amorium antik kentinin lokalizasyonunu Hisarköy olarak belirleyen ilk bilim adamı olarak tanımlanmaktadır. Aslında yaklaşık 100 yıl önce, 26. 03. 1739’da Richard Pococke Amorium şehrinin, Jelduct’un yaklaşık altı mil güneydoğusunda, Hergan olarak isimlendirilen yer olabileceğini ifade edilmektedir. Böylece Amorium İç Batı Anadolu’da kesin olarak yeri belirlenen ilk Roma kenti olmuştur. Bununla birlikte Hamilton Hisaköy’ü ziyaret eden ilk Avrupalı olarak görülüyor. Hamilton’dan sonra ünlü Rus Bizantinist Aleksandır Vasiliev 1899’da Amorium’a gelmiştir. Yine William Calder, Amorium bölgesini 1908’de ziyaret etmiştir. Kentte ilk arkeolojik çalışmalar 1959 yılında Nezih Fıratlı tarafından yapılmıştır. Bu çalışmalar Hitit ve Frig tabakalarının tespitine dair bir sondaj çalışması ve yüzey araştırmasından ibarettir. İlk düzenli ve sistemli kazı çalışmaları 1988 yılında Oxford Üniversitesi profesörlerinden R. Martin Harrison tarafından başlatılmıştır. 1993-2008 yılları arasında kazı başkanlığını Dr. Chris Lightfoot üstlenmiştir. 2014 yılından itibaren kazıları Prof. Dr. Zeliha Gökalp Demirel nezaretinden devam etmektedir.

Arap coğrafyacısı Hurdazbih’e göre Amorium İstanbul ve Selanik’ten sonra Bizans’ın en büyük üçüncü kentiydi. İlk iki kentte yerleşimin kesintiye uğramaması bu kentlerde sistemli kazı çalışması yapmayı imkânsız hale getirmiştir. Bu bağlamda Amorium kenti Bizans arkeolojisi bakımından dünya üzerinde bu büyüklükteki nadir bakir alanlardan bir tanesidir.

Hitit kenti Aurra ile özdeşleştirilen kent, Roma döneminden itibaren yükselişini sürdürüp, önemi Bizans döneminde zirve yapmıştır. Savaş ve barışın, etkileşimi içerisinde yaşayan şehir, Bizans’a Amorium kent soylu kişilerden hanedan da çıkararak (Amorium Hanedanı) stratejik açıdan önemini politik arenaya da taşınmıştır. Şehir Hristiyanlık için ünlü 42 şehidin kenti olması bakımından önem arz etmektedir. Müslümanlar açısından bazı kaynaklarda Sahabe Selman-ı Farisi’nin bu kentte kaldığı iddiası ve Hz. Muhammet’e atfedilen hadis rivayetleri nedeniyle önemlidir. 838 yılında Abbasi Halifesi Mutasım’ın yaptığı intikam seferi ile anılan kent, bu olaydan dolayı dönemin Arap ve Bizans edebiyatına konu olmuştur. Bununla birlikte Battalnameler’de de kentten bahsedilmektedir.

Selçuklu Sultanı Alparslan’ın Afşin adını taşıyan komutanının 1068 yılında Anadolu’ya yaptığı akınlarda bu kente ulaştığı bilinmektedir. Fakat kent Türkler açısında önemli bir yerleşim yeri olmamıştır. Kente 1892 yılında Bulgaristan’dan gelen muhacirler yerleştirildi ve Hisarköy böyle kurulmuştur.

Kentte yapılan kazılarda Aşağı Şehir’de görkemli bir kilise açığa çıkarılmıştır. Bununla birlikte Yukarı Şehir’de nispeten daha küçük olan bir kilisede arkeolojik çalışmalar devam etmektedir. Şehrin hamamı ve bazı küçük imalathaneler hala ayaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Koçak, T. (2017). The Struggle Between the Caliphate and Byzantium For the City of Amorium (Amorion), Porphyra XXV, Anno XIII, (25): 70-87; Lightfoot, C. ve Lightfoot, M. (2007). Anadolu’da Bir Bizans Kenti Amorium. İstanbul: Homer Kitabevi.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Koçak, T. (2018). Arkeolojik Veriler ve Yazılı Kaynaklar Işığında Amorium Kentinin Tarihi (Basılmamış doktora tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.