Aero Espresso Italiana (AEI)
Ulaştırma İşletmeciliği Havayolu Yolcu Taşımacılğı
(İtalya, 1923 – 1935)
-
2019
İngiltere, Almanya, Fransa ve İtalya havayolu işletmeleri, Türkiye bağlantılı uçak seferlerinde yük, posta ve yolcu taşımacılığı konusunda imtiyaz alabilmek için Türk Hükümeti nezdinde harekete geçmişlerdir. Yurtdışı ticari hava taşımacılığında ilk imtiyaz İtalyan şirketi Aero Espresso Italiana’ya verildi. İtalya’nın ilk uluslararası havayolu şirketi olan Sociata Anonima Aero Espresso Italiana (AEI), 12. 12. 1923 tarihinde Roma’da bir milyon Liret sermaye ile kuruldu. 1924 yılında, Türk Hükümeti ve AEI arasında yapılan antlaşma çerçevesinde, İtalyan havayolu şirketine 11 yıllık imtiyaz hakkı verildi. Türk Hükümeti, Büyükdere sahilinde bulunan yaklaşık 20 dönüm araziyi şirkete tahsis etti. Bu alana hangar, atölye, lojman ve iskele inşaa edildi. Uçakların deniz üzerinden gerçekleştirilen kalkış ve inişi için İstanbul Boğazı’nın Avrupa yakasındaki Büyükdere Koyu kullanıldı. AEI, Doğu Avrupa’ya seferler düzenledi. İtalya, Yunanistan ve Türkiye arasında yapılan ticarî antlaşmaya göre başlangıçta Brindisi-Atina-İstanbul arasında oluşturulan uçuş hattına sonradan Rodos da eklendi. Uçuşlarında deniz uçakları kullanan şirketin filosunda Savoia 55, Macchi 24bis ve DornierWal model uçaklar yer aldı. Uçakların İstanbul Boğazı’na inerek Büyükdere’deki iskeleye yanaşmasının ardından, yolcular iskeleden karaya çıkarılıp, otobüslerle şehir merkezine götürüldüler.
Şirket ilk deneme uçuşunu 1. 08. 1926 tarihinde Brindisi-Atina-İstanbul hattında, aynı anda üç şehirden yola çıkan SavoiaMarchetti S-55C tipi üç uçak ile gerçekleştirdi Lloyd Triestino, NATTA (National Turkish Tourist Agency), WagonLits şirketlerine yolcu bileti satma yetkisi verildi. Uçakların bakımını Sirkeci Meymenet Han’daki Schenker şirketi üstlendi. 29. 12. 1926’da Yunanistan’daki rejim değişikliğinin akabinde iktidara gelen yeni hükümet AEI uçuş antlaşmasını ve imtiyazını askıya aldı. Bu zaman içinde İstanbul çıkışlı 14, İstanbul varışlı 17 uçuş yapıldı. 4. 05. 1927 itibariyle hava ulaşımı Atina-Brindisi arasında tekrar açıldı. AEI, 1927’nin Mayıs-Aralık döneminde, Brindisi-İstanbul hattında 470 yolcu, bin 213 kilogram posta ve 22 bin 695 kilogram yük taşıdı. 1928 yılından itibaren şirketin Türkiye uçuşları düzenli olarak gerçekleştirilerek daha güvenli ve uzun menzilli Dornier marka uçaklar da kullanılmaya başlandı. Haftada iki defa karşılıklı İstanbul-Atina-Brindisi uçuşları yapıldı. Şirket, 19. 04. 1935 tarihinden itibaren gazetelerde uçuş ilanları vermeye başladı. Bu ilanlarda üç motorlu büyük deniz uçakları aracılığıyla Roma-İstanbul ve İstanbul-Rodos hatlarında yapılan seferlerin zamanları ve rotaları, Atina ve Brendisi bağlantılı uçuşlar, diğer ülkelere aktarmalar, yolcu tarifesi ve acentalar hakkında bilgiler verildi. AEI, 1932 yılında İstanbul ve Atina arasında 148 sefer gerçekleştirdi.
1933 yılında, Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi’nin (bugünkü Türk Hava Yolları) kurulmasıyla, Türkiye’de yabancı şirketlerin hava taşımacılığındaki hakimiyeti azalmaya başladı. Nitekim, 26. 02. 1936 tarihli gazetede; Devlet havayolları işletmesinin yurtdışına seferler düzenleyeceği, Air France şirketiyle mütekabiliyet esasına dayalı bir antlaşmanın yapılmak üzere olduğu ve AEI şirketinin imtiyaz müddeti bittiği için menkul ve gayrimenkul tesisatının Nafıa Vekâleti7nce 200 bin liraya satın alındığı belirtildi. AEI şirketinin ticarî faaliyeti 31. 08. 1935 tarihine kadar devam etti. İtalyan millî havayolu şirketi Ala Littoria‘nın kurulmasıyla, AeroEspressoItaliana (AEI) ve diğer üç İtalyan havayolu şirketi SocietàAereaMediterranea (SAM), SocietàAnonimaNavigazioneAerea (SANA) ve SocietàItalianaServiziAerei (SISA), faaliyetlerine son verip bu şirkete dâhil oldular. AEI, düzenli uçuşların başladığı 1928 yılından uçuş imtiyazının bittiği 1935 yılına kadar yüzlerce uçuş yapmış olup kısa ömrüne rağmen sivil havacılıkta çok önemli bir yere sahip oldu.
Referanslar
Akan, M. (2008). AeroEspressoItaliana S.A, Türk Pulculuğu, 33; Cumhuriyet. Türk Hava Yolları 26.02.1936. s.1-7; “S.A. Aero Espresso İtalyana” 19.04.1935. s.7; Haytoğlu, E. (2018). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ticari Havayolu Taşımacılığında İmtiyazlı İlk Şirket: Aero EspressoItaliana (1924-1935), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 14 (28): 75-109; Lamarche, P. E. (1929). MussoliniPilotsItaly, Popular Aviationand Aeronautics. 4 (5): 13-15; Yusufoğlu, N. T. (2018). CivilAviation in Turkey in 1920s and 1930s: Büyükdere AEI Facility, ITU Journal of the Faculty of Architecture, 15(2): 225-240.