Konum itibarıyla Marmara Bölgesi’nin doğusunda yer almaktadır. Karadeniz ve Marmara Denizi’nde kıyısı bulunan yerleşim yeridir. Merkez ilçesi ise İzmit’tir. İlk dönemlerde İznik’in bitişiğinde yer alan anlamına gelen İznikmid, belli bir süre sonra İzmit’e dönüşmüştür. Kocaeli doğuda Sakarya, batıda İstanbul ve Marmara denizi ile güneyde ise Yalova ve Bursa illeri ile kuzeyde ise Karadeniz ile çevrilidir. Ayrıca güneydoğusuna doğru Sakarya ile ortak kıyısı bulunan Sapanca gölü bulunuyor. Kocaeli’nin ilçeleri batıdan doğuya doğru Darıca, Çayırova, Gebze, Dilovası, Körfez, Derince, Kandıra ve İzmit’tir. Güneybatıdan doğuya doğru ise Karamürsel, Gölcük, Başiskele ve Kartepe’dir. Kocaeli ili 3.505 kilometrekarelik coğrafi alanı kaplamaktadır. Yüzölçümü olarak Türkiye’nin en küçük yedinci ilidir. Asya ve Avrupa gibi iki kıtayı birleştiren bir konumdadır .

İzmit Körfezi, doğal bir liman olarak aktif bir denizyoludur. Şehrin kuzeybatı yönündeki il sınırı, Gebze ile İstanbul arasından geçen Kemiklidere’nin doğusunu teşkil etmektedir. Güneybatıdaki sınırı İzmit Körfezi’nin karşı kıyısında Yalova ili ile sonlanmaktadır. Bursa sınırı Samanlı Dağları’nın tepelerinden şerit oluşturmaktadır. Güneydoğudaki sınırı ise Maşukiye’nin Sapanca Gölü kıyısından Sakarya iline dayanıyor. 2018 yılı itibarıyla nüfusu 1.906.391’dir. Nüfus yoğunluğu açısından İstanbul’dan sonra Türkiye’nin en kalabalık şehridir. Sakarya Irmağının batısından Pamukova ve İznik Gölü’nün kuzeyinden Bozburun’a kadar Samanlı Dağları hat çizmektedir. İzmit, Sapanca gölü ve Adapazarı’dan oluşan çöküntü alanının en hakim bölümünü oluşturur. Kocaeli ile Ankara arasındaki mesafe 342 kilometredir. Kocaeli ile İstanbul arası ise 111 kilometre’dir.

Kentin büyümesindeki en önemli etkenlerden biri kentte yaşayan yerliler olarak adlandırılan Manav (Türkmenler) nüfusuna ek olarak 1864 yılındaki büyük Kafkas sürgününden sonra Kafkasya’dan yapılan Abhaz ve Adıge (Çerkez) toplulukların bölgeye yerleşmesiydi. 1877 ve 1878’deki Osmanlı-Rus Savaşı'nın sonucunda bu göçler daha da arttı, sonrasında bu göçlere diğer topluluk olan Acara Gürcüleri ve Doğu Karadeniz illerinden gelen topluluklar eklendi. Bu dönemde bölgeye Rumeli’den göçler olsa da bu bölgeden asıl göç dalgası 1912-1913 Balkan Savaşları ile birlikte oldu; bu yıkımın sonucunda Türk ve akraba topluluklar kente yerleşti.

Kocaeli bulunduğu konum nedeniyle, özellikle Cumhuriyet’ten sonra sanayide ciddi atılımlar gerçekleştirdi ve hızlı gelişim gösterdi. Bu nedenle öncelikli olarak ilin ekonomisi sanayiye dayanmaktadır. Bu gelişim Kocaeli’nin Türkiye’nin çeşitli yörelerinden iç göç almasına neden oldu. Kocaeli’nin yüzde 42’si ormanlardan oluşmaktadır. İl iki farklı deniz kıyısına sahiptir. Aynı zamanda kayak merkezi ve yaylalara sahip olduğundan, özel bir coğrafi nitelik taşımaktadır. Kocaeli’nin coğrafi olarak bu ayrıcalıklı durumu, ili doğa turizmi destinasyonu açısından çekici hâle getirmektedir. Maşukiye, Ballıkayalar, Kuzuyayla Tabiat Parkları, Serindere Kanyonu, Yuvacık-Beşkayalar ve Bayramoğlu yarımadası buna örnek gösterilebilir. Trekking, yayla kültürü, su altı dalışı, binicilik, dağcılık, kampçılık, kuş gözlemciliği, yamaç paraşütü gibi çeşitli turizm faaliyetleri yürütülmektedir. Özellikle Doğu Kocaeli’nin bakir doğası ve Karadeniz’in özellikli sahillerine sahip olması, Kocaeli turizminde diğer yörelere göre daha çok farkındalık oluşturmaktadır.

Kent farklı kültürleri bünyesinde barındırdığı kadar, tarihi ve doğal güzellikleriyle de ayrıcalığa sahiptir. Doğu Kocaeli’nde özellikle Kartepe bölgesi doğal güzelliklerinden dolayı turizmde önemli cazibe merkezlerinden biridir. Bu bölgede doğa ve kış turizmi en önde gelen turizm türleri olarak karşımıza çıkarken, ilin İstanbul’a yakınlığı ve ulaşım ağları üzerinde bulunması turizm zenginliğinin yanında kolay ulaşılabilir olmasından da kaynaklanmaktadır. İle yönelik turizm talebi daha çok yerli turistlere dayanmaktadır ve dört mevsim turizmin etkin olduğu bir ildir. Kocaeli’nin doğu ve kuzeyinde doğanın bakir kalması, Karadeniz’e ve Sapanca Gölü’ne kıyısı olması, buna ek olarak yeşil doğası özellikle Kartepe ve Kandıra gibi ilçelerini turizm destinasyonu haline getirdi. Kartepe ilçesinin Maşukiye beldesinin yeşil doğası ve dereleri ve özellikle alabalık vadisinin cazibesi, bölgenin İstanbul’a olan yakınlığı ile birleşince bölgenin çekiciliği daha da artmaktadır. Bu nedenle doğa ve kış turizmi açısından en dikkat çeken ilçe konumundadır. İzmit’in diğer ilçesi olan Kandıra’nın ise Cebeci, Kefken, Kerpe ve Bağırganlı sahillerinin Karadeniz’in özellikli koylarına sahip olması ilin turizm potansiyelini artırmaktadır. Rusya Çarlığı döneminde 1864’te Kafkasya’dan sürgün edilerek Anadolu’ya sürülen Abhazlar’ın denizyolu ile ilk geldikleri yerlerden biri olan Kandıra’da Karağaç Köyü ve Babalı sahilinde her yıl sürgünün anısına 21 Mayıs’ta anma etkinlikleri düzenlenmektedir. Bu nedenle bölge hüzün turizmi açısından ciddi potansiyele sahiptir. 2018 yılının verileri dikkate alındığında Kocaeli’ye en fazla gelen yabancı turist sıralamasında Romanya, Suudi Arabistan, Almanya, Güney Kore ve Çin Halk Cumhuriyeti yer almaktadır. Bu ülkeler Kocaeli’ye gelen yabancı turist sayısının yüzde 31’ini oluşturmaktadır. Mavi bayraklı plajlara sahip olması, Kocaeli’nin deniz turizmi açısından da önemli bir destinasyon haline getirmektedir.

Kocaeli, kültür ve tarih açısından zenginliklere sahiptir. Kentte yedi müze bulunmaktadır. Kocaeli ve çevresi ilk çağlarda Bithynia adı verilen bölgede kuruldu. Kocaeli için ilk kullanılan isim bugünkü Başiskele ilçesinin deniz kenarındaki yerleşimi olan Helenler tarafından kurulan Olbia’dır. Olbia ismi “mutluluk” anlamına gelmektedir. Daha sonra Megara’dan (Yunanistan’ın Attik bölgesinde bulunan Salamis Adası’nın karşısında bulunan antik bir kenttir) gelen Helenler buraya Astakos ismini vermişlerdir. Bunları MÖ IV. yüzyılda yine aynı yerleşim birimine yerleşen Atinalılar izlemiştir. Olbia ve Astakos’un değişik dönemlerde tek bir yerleşime verilen isim olduğu düşünülmektedir. Sırasıyla geçmişten günümüze Kocaeli; Astakos-Başiskele, Nicomedia, İznikmid, İzmid ve Kocaeli adlarını almıştır.

Anadolu’ya MÖ VII. yüzyılda Trakya ve boğazlardan gelerek bölgede krallık kuran Bithinler, Trakya’da konuştukları dili, gelenek ve göreneklerini uzun zaman korudular. Hint-Avrupa kökenli olan Bithinler, Bithinya Krallığı yıkılıncaya kadar, kent başkent olarak kaldı. Kent, I. Nicomedes tarafından kurulduğu için Nikomedia adını da kurucusundan almıştır. Roma ve Bizans dönemlerinde (II. Konstantinus, Justinianus ve IV. Konstantinus) çiftçilik ve askerlik amacıyla zorunlu ya da gönüllü olmak üzere on binlerce Slav, Kocaeli’ye getirildi ya da geldi. İzmit, MÖ 264’te daha kuzeydeki bugünkü yerine taşındı. Türkler gelene kadar Romalılar ve Bizanslılar Nikomedia ismini kullandı. Türkler ise Sakarya Nehri’nin batısı ile İznik şehri topraklarının fatihi olduğundan ve yönetimi Akçakoca’ya verildiğinden Akçakoca’nın yurdu ya da Akça Koca vilayeti anlamında Kocaeli’yi kullandı.

Kent, birçok tarihi ve turistik değerlere sahiptir. Bunlardan önemli bir kısmı Gebze ilçesinde Çoban Mustafa Paşa Külliyesi, Osman Hamdi’nin müzesi, Gebze Eskihisar Kalesi’dir. Körfez ilçesine bağlı Hereke’deki II. William köşkü ve Sümerbank binalarıdır. Osmanlı imparatorluğu’na sanayi devriminin ilk etkilerini gösteren Hereke Fabrika-i Hûmayun ve Çuha fabrikaları bulunmaktadır. Kartepe ilçesinin Karatepe Köyü’nde Orta Macar Kralı İmre Tökeli’ye atfen yapılan anıt ve yürüyüş yolu da dikkat çeken tarihi yerlerden biridir. Yine Geçmişte Ermeniler açısından dinî merkez olan Akmeşe (Armaş) ve hem ticaret hem de eğitim merkezi olan Bahçecik (Bardizag) gibi Ermeni yerleşim merkezleri ile de farklılık arz etmektedir. İlin sembol ürünleri ise Pişmaniye, Kandıra bezi, Hereke halısı, Yarımca kirazı, Karamürsel sepeti, Eşme ayvası, İhsaniye elması, Çene suyu ve Yuvacık kaynak suyudur.

Kocaeli, tarihsel süreçten günümüze ana ulaşım ağaları açısından stratejik konumdadır. İzmit Körfezi’yle birlikte Kral Yolu’ndan İpek Yolu’na, Bağdat demiryolundan Trans-Avrupa otoyolu ile dikkat çekmektedir. Diğer taraftan Osman Gazi Köprüsü’nden yüksek hızlı tren hattına ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü ile bağlantılı Kuzey Marmara otoyoluna Cengiz Topel Havalimanı’na uzanan çeşitli ulaşım yolları ile ulaşım da alternatif taşıma türleri açısından kolaylık sağlamaktadır. Kocaeli turizmi özellikle 2010 yılının sonrasında önemli bir atılım gerçekleştirdi. 2018 yılında ise bu ciddi rakamlara ulaşmıştır. Bu bağlamda 602 bin yerli, 111 bin yabancı turisti ağırlama imkanı bulmuştur. Bu rakamlar 10 yıl öncesinin yerli turist sayısının üç katına, yabancıların ise iki buçuk katına denk düşmektedir. 2010 yılında Türkiye’deki toplam konaklamalı turistlerin binde altısını ağırlarken, 2020 ye gelindiğinde yüzde bir seviyesini de geçmiştir. Bunun haricinde kentte önemli bir günübirlik turizm hareketliliği de görülmektedir. Kocaeli’ye gelen turistlerin ortalama kalış süreleri Türkiye ortalamasının altında olmasına rağmen 2019 yılın ciddi artış gözlemlenmiştir. 2019 Eylül ayı itibarıyla Kocaeli’de 158 konaklama tesisinde toplam 14.339 yatak kapasitesi bulunuyor. 2010 yılına göre üç katına ulaşmış durumdadır. 2010 yılında sadece iki adet olan dört ve beş yıldızlı otel sayısı on kat artış göstererek 20’ye ulaşmıştır. Otellerden ikisi çevreye duyarlı turizm tesisidir.