Werner, Franz Xaver (Murad Efendi)

Kişi Seyyah

(1836 – 1881)

Franz von Werner Avusturalyalı Katolik ailenin oğlu olarak Viyana’da dünyaya geldi (1836). Franz von Werner’ın babası hırdavatçıydı ve mülk sahibiydi. Toyluk zamanlarına ait pek bilgi bulunmamaktadır. Annesini kaybettikten sonra bakımını teyzesi devraldı ve kaliteli bir eğitim aldı. Tiyatro, şiir ve yabancı dile merak barındırıyordu bilhassa Schiller hayranıydı. Fakat eniştesi tarafından ilgi duyduğu tiyatrodan uzaklaştırılarak ticarete yönelmesini uygun görülünce Franz von Werner bu dönemde babasının yanına dönmek istedi. Zagreb’e üvey annesi ve babasının yanına döndü ancak antlaşmazlık yaşayınca 1853 yılında askere yazıldı. Kırım Savaşı’nın Galiçya cephesinde Ruslarla savaştı. Esrarengiz şekilde 1854 yılında askerliği bırakarak Romanya’dan geçerek İstanbul’a gelerek Osmanlı Devleti’nde barındığı söylenmektedir. Polonyalı Michael Czaikowsky diğer adıyla Mehmet Sadık Paşa’nın yönetimindeki Kızıl Kazaklar ismindeki birliğine Franz von Werner yerine Murad Efendi adını alarak katıldı. Orduya 1858 yılında veda etti. Daha sonra Osmanlı hariciyesinde bürokrat olarak devam etti. Murad Efendi birçok görevde aza olarak İstanbul dışında Trabzon, Hersek, Ünye, Kıbrıs ve Korfu’da bulundu. Türkçe'yi çok kısa sürede öğrendi bunun dışında Almanca, İtalyanca, Macarca, Fransızca ve Hırvatçayı iyi şekilde konuşuyordu. Dillerin ona diploması alanında çok yardımı oldu. Diplomasi mesleğinden ziyade tiyatro ve şiir yazarı olarak da şöhret sahibi oldu. Tiyatro ve şiir yazma işine bürokratlıktan daha fazla önem verdi fakat bu işte büyük başarıya sahip olamadığı bilinmektedir. Hatta İsveç Kralı tarafından övgü aldığı bilinmekte, ancak genel olarak kabul görmesi de hedeflediği noktaya varmasında yardımcı olamamıştır. Edebiyat bilgisi ve sanatçı ruhu Murad Efendi’nin yazdığı seyahatnamede kendisini göstermek ile birlikte eser, üslup bakımından diğer eserlerin çok ötesine taşınmaktadır. Murad Efendi Den Haag seferi iken 1881 yılında 45 yaşında vefat etti. Bütün yapıtları 18 cildi bulmuştur ve hepsini Murad Efendi ismiyle yazmıştır. Tiyatro ve şiir eserleriyle bilinmesine rağmen türünün en başarılı örneği olan iki ciltlik Türkiye Notları seyahatnamesini yazdı. Türk uyrukluğuna girdikten sonra yazarlık hayatına başladı ve yapıtlarını Almanca yazdı. Türklerle 20 yılın üzerinde yaşadı, Türklerin törelerine, özelliklerine ve anlayışlarına sahip çıktı. Murad Efendi’nin 18 yapıtı bulunmakta; 12 tiyatro oyunu, dört şiir kitabı, bir günlük ve bir öykü olarak bilinmekte. Osmanlı İmparatorluğu’nun yaşadığı zamandaki törelerini, durumunu, Türklerin yaşayışını ve sanat olaylarını nesnel bir şekilde ele alarak sürükleyici ve canlı biçimde anlattığı yapıtı Türkische Skizzen (Türkiye Skeçleri) iki cilt olarak 1877’de Leipzig’de batıdan Karadeniz kıyılarına kadar Türk yaşamını anlatmaktadır.

Referanslar

Kıyak Şahin, M. (2015). 19. Yüzyılın Tragedya Yazarı Prusyalı Murad Efendi, Yedirenk 19: 70-73; Uysal, M. (2004). Avusturyalı Murad Efendi Biyografisi ve Türkiye Seyahatnamesi. Isparta: Fakülte Kitabevi; Yağcı, A. (2009). Murad Efendi’den Türkiye Manzaraları, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, 8 (Bahar).