Uluslu İbrahim Efendi

Kişi Yazar

(1680 – 1762)

Günümüzde Bartın’a bağlı Ulus ilçesinin, o dönemde ise Safranbolu Sancağı’na bağlı Ulus kazasına bağlı Endüz Köyü’nde doğdu (1680). İbrahim Hamdi’nin eserlerinden edinilen bilgiye göre, ailesi On iki İmam’dan dördüncüsü olan Zeynel Abidin’e kadar uzanmakta olup, babası Seyyid Bayram, dedesi ise Seyyid Hüseyin’dir. Babası tımarlı sipahi görevinde olan İbrahim Hamdi çocukluğunun büyük bir bölümünü Rumeli kentlerinde geçirdi. Çocukluk döneminde eğitimini kendi memleketinde tamamladıktan sonra babası ile birlikte II. Mustafa döneminde (1695-1703) Balkan seferlerinde bulundu; önce Yanova’ya daha sonra da Temeşvar’a yerleşti. Temeşvar’da 20 yıl kadar ikamet etti ve burada Şeyh Selim Dede, Hacı Eyyüp Efendi ve Piri Ahmet Efendi’den ders aldı. 1696 senesinde Temeşvar’dan ayrıldı, bir süre askeri hizmetlerde bulundu daha sonra da Avusturya’dan İslam ülkelerine cıva madeni ihraç ederek ticaret hayatına atıldı.

Atlas-ı İbrahim Efendi adıyla bilinen iki ciltlik hacimli eserini 1729 ile 1750 yılları arasında yazdı. Birinci cildinde doğduğu Endüz Köyü, çevresi, ailesi hakkında tafsilatlı bilgiler vermesinin yanında Anadolu’nun pek çok şehri hakkında da oldukça detaylı bilgiler verdi. Eserin ikinci cildinde Rumeli şehirleri ve İstanbul hakkında orijinal tespitlerde bulundu; dünyanın hareketleri, coğrafya, astronomi, mevsimler konularını da ayrıntılı olarak ele aldı. İkinci cildin tek yazma nüshası İstanbul’da Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Talat Mümtaz Yaman, 1934 senesinden itibaren eserin birinci cildi üzerine incelemelerde bulundu ve değerlendirmelerini Halkevleri yayını olan Ülkü Dergisi’nde yayımladı.

Yararlanılan Kaynaklar

Ak, M. (2000). Bartınlı İbrahim Hamdi ve Atlas’ı, Belleten, Cilt LXIV, Sayı 239; Ak, M. (2006). Bartınlı (Uluslu) İbrahim Hamdi. Osmanlı’nın Gezginleri, İstanbul: 3F; Çalışkan, V. (2018). 18. yüzyılda bir Osmanlı coğrafyacısı: Bartınlı İbrahim Hamdi Efendi (1680-1762) ve Atlası (1749-1750), Türk Coğrafya Dergisi (70): 143-149; Çelebi, Z. (2005). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Coğrafya Yazarı Uluslu İbrahim Efendi ve Bilinmeyen Yönleriyle Tarihsel Coğrafyamız. İzmit: Altın Kalem Yayınları; Orhonlu, C. (1964) (a). XVIII. Yüzyılda Osmanlılarda Coğrafya ve Bartınlı İbrahim Hamdi’nin Atlası. Tarih Dergisi, 14 (19): 115-140.