"Türkiye Mektupları" Başlıklı Kitap

Seyyah ve Seyahatname Seyahatname

Helmuth Von Moltke, Meklenburg’un Parchim kasabasında doğdu (1800). Osmanlı Ordusu’nda askeri öğretmen ve müşavir uzmanı olarak çalıştı (1835-1839). Osmanlı başkumandanı Hafız Osman Paşa’nın yanında müşavir olarak Nizip Muharebesi’ne katıldı. Hafız Paşa’yı harpte geri çekilmek için uyarmasına rağmen paşa bu uyarıları dinlemedi ve savaşta yenilgiye uğradı. 1857’de Danimarka ile Prusya arasındaki savaşı fiilen idare etti. 1870’de Alman-Fransız savaşında Alman orduları genelkurmay başkanı olan Moltke’nin, savaşın kazanılmasındaki payı büyüktür. Bu savaşta kendisine feldmareşallik ve kont unvanı verildi. 1888 yılında genelkurmay başkanlığından ayrıldı. Fakat ölümüne kadar Almanya Milli Savunma Kurulu Başkanlığını muhafaza etti. Askeri meziyetlerinin yanında geniş bilgisi, kudretli kalemiyle de şöhret kazandı. Moltke kendisine bir görev verildiğinde bu görevi kendi vatanı için yapıyormuş gibi benimsedi. Her durumda korkusuz ve kusursuz bir şövalye gibi hareket etti.

Moltke, Türkiye’de geçirdiği beş yıl boyunca Almanya’daki ailesine 67 mektup yazdı. Bu mektuplarda Türkiye’de yaşadığı olayları, alışılagelmiş bir askeri dilde, bazen bir seyyah, bir tarihçi, bazen bir asker, bazen de bir coğrafi kâşif gibi kaleme aldı. Moltke, 1835 sonbaharında Almanya’dan, İstanbul ve Atina üzerinden İtalya’ya seyahat etmek için yola çıktı. Balkanlar’da; Eflak, Boğdan, Bükreş, Sırbistan, Bulgaristan’da; Yerköy, Rusçuk ve Edirne’den İstanbul’a gelişini anlattı. Mektupların içeriğinde Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasi ve askeri durumundan, evlerin yapı tarzlarından, doğudaki kadınlar ve esirlerden, mezar yapılarından, 1837’deki vebadan, iklimden ve Nizip Harbi'nden detaylı bir şekilde bahsetti. Türk âdetleri gereği tütüne ve kahveye burada rastlar ve mektuplarında yer verdi. Türklerin ibadet şekli ilgisini çekti. Kitabın içerisinde arkadaşlarına gönderdiği raporlarda bulunmaktadır. Moltke’nin Türkçeyi pek mükemmel öğrenememiş olduğu, eserde yanlış kullandığı Türkçe sözlerden ve bazı özel isimlerin yazılış tarzlarından anlaşılmaktadır. Moltke’nin yanıldığı birçok yer vardır, fakat bunları bilerek yazdığı iddia edilemez. Çünkü en çok kızması beklenen Hafız Paşa’yı bile mektuplarında kötülemedi. Hatalarının kaynağı, başvurduğu eserler ve başlangıçtaki Türk dilini öğrenememiş olmasından kaynaklanmaktadır. Moltke’nin Türkiye’de kalmış olması askeri bakımdan büyük bir fayda sağlamadığı öne sürülmektedir. Fakat Türkiye Mektupları gibi gerek içindeki bilgiler gerekse yazılış tarzı bakımından üstün değerde bir eserin meydana gelmesi gerçekten çok önemlidir. Bu eserde görmesini ve anlatmasını bilen üstün bir insanın kalemiyle çizilmiş birçok portre ve manzara bulunmaktadır. Bunlar arasında İstanbul, Çanakkale, Bursa ve İzmir tasvirleri, Sultan Mahmut, Husrev Paşa, Hafız Mehmet Paşa, Osman Paşa, bir Kürt Bey’i ve bunun gibi çeşitli insanların portreleri büyük bir ustalıkla çizilmiştir. Ayrıca çizdiği birçok harita mevcuttur. Türkiye Mektupları adlı eseri yazıldığı tarihten beri dünya seyahatname edebiyatının klasiklerinden sayılmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili yazığı tüm mektupları önyargısız bir şekilde yazmıştır. Bu eser Türkiye’de ilk defa 1969 yılında Türkiye Mektupları adıyla Hayrullah Örs tarafından dilimize çevrildi ve Remzi Kitapevi aracılığıyla da yayımlandı.

Yararlanılan Kaynaklar

Dünheim, W. (1986). Feldmareşal Moltke’nin Şark Gezisi, Erdem, 2 (5): 555-578, https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44571/553167, (Erişim tarihi: 22.08.2020).; Er, M. (2012). Das Türken-Und Türkeibilb In Helmuth Graf Von Moltkes Briefen. Ankara: Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.; Von Moltke, H. (1995). Moltke’nin Türkiye Mektupları (Çev. H. Örs). İstanbul: Remzi Yayınları.