Turizmde Kayıt Dışı Ekonomi

Kavram Ekonomi

Literatürde üzerinde uzlaşılan standart bir tanımı olmamakla birlikte, en yaygın kullanılan tanıma göre kayıt dışı ekonomi ulusal gelir hesaplarına yansımayan gelir yaratıcı her türlü ekonomik faaliyet olarak ifade edilebilir. İkinci Dünya Savaşı sonrası kayıt dışılığın artmaya başlaması ile birlikte konuya olan ilgi de artmıştır. Kayıt dışı ekonomiyi ölçmeye yönelik ilk çalışma 1958 yılında Cagan tarafından gerçekleştirildi. Aradan yarım asırdan fazla süre geçmesine rağmen bir sorun olarak kabul edilen kayıt dışılığın halen ortadan kaldırılamaması olgunun gündemdeki yerini korumasının en temel nedenidir.

Gizli ekonomi, enformel ekonomi, kara ekonomi, resmi olmayan ekonomi, gölge ekonomi veya yeraltı ekonomisi olarak da adlandırılan kayıt dışı ekonomide mal ve hizmet üretimi gerçekleşmesine rağmen, bu üretim ekonomideki geleneksel ölçüm yöntemleri ile tam olarak tespit edilememekte ve dolayısıyla da vergilendirilememektedir. Kayıt dışı ekonomi gerek gelişmiş ve gerekse de gelişmekte olan ülkelerin tamamında rastlanan küresel bir olgudur. Bununla birlikte, gelişmiş ülkelerdeki katı düzenlemeler neticesinde kayıt dışı ekonominin milli gelir içerisindeki payı nispeten düşük olurken, kayıt dışılık gelişmekte olan ülkelerde önemli boyutlara ulaşmaktadır. Örneğin, ABD’de kayıt dışı ekonominin payı yüzde 8 olarak tahmin edilirken, bu oran Türkiye için yüzde 28-30 düzeylerinde, Bolivya için ise yüzde 63 düzeyinde tahmin edilmektedir.

Turizm sektörü emek yoğun bir sektör olması nedeniyle istihdama büyük katkı sağlamaktadır. Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi’nin raporuna göre, 2019 yılında turizm sektörünün küresel Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya katkısı yüzde 10,3 iken, turizm sektörü her 10 kişiden birine istihdam sağlayarak toplamda 330 milyon istihdam yarattı. Turizm sektörü aynı zamanda kayıt dışılığın en yüksek olduğu sektörlerin de başında gelmektedir. Ruhsatsız ve belgesiz çalışan oteller, kayıt altına girmeyen ulaşım firmaları ve tur şirketleri, kaçak rehberler turizm sektöründeki kayıt dışı faaliyetlerin temel nedenleridir. Bunlara ilave olarak, özellikle son yıllarda oldukça yaygınlaşan paylaşım ekonomisi (sharing economy) olarak adlandırılan internet üzerinden ev veya araç kiralama faaliyetleri turizm sektöründe var olan kayıt dışılığı daha da artırdı. Bireylerin seyahatlerinde konaklayacak yer bulmasını sağlamak amacıyla 2008 yılında kurulan internet sitesi Airbnb, günümüzde 200’ü aşkın ülkede 150 milyonu aşkın kullanıcıya günlük iki milyon konaklama hizmeti sağlamaktadır. 2009 yılında araç paylaşma girişimi olarak kurulan Uber, 65 ülkede 14 milyon kullanıcısına günde 10 milyondan fazla seyahat imkânı sağlamaktadır.

Türkiye turizmindeki kayıt dışılık tam olarak bilinmemekle birlikte yüzde 30 dolaylarında yani ülke ekonomisinin genel görünümüne paralel olarak oldukça yüksek bir seviyede olduğu değerlendirilmektedir. Turizm sektöründeki kayıt dışılık, bir yandan turizm gelirlerinin olduğundan daha düşük gözükmesine neden olurken diğer yandan gerçekleşen ekonomik faaliyetlerin vergilendirilmemesi devleti vergi kaybına uğratmaktadır. Kayıt dışılık nedeniyle sektörde faaliyet gösteren firmalar haksız rekabete uğrarken, özellikle yabancı turistlerin kayıt dışı turizm faaliyetleri esnasında olumsuz durum yaşamaları halinde karşılarında resmi bir muhatap bulamamaları da turizm sektörünün imajına zarar vermektedir.

Referanslar

Cagan, P. (1958). The Demand for Currency Relative to the Total Money Supply, Journal of Political Economy, 66(4): 303-328; Elgin, C. ve Oztunali, O. (2012). Shadow Economies Around the World: Model Based Estimates, Bogazici University Department of Economics Working Papers, 5: 1-48; Köksal, C., Işik, M. ve Katircioğlu, S. (2020). The Role of Shadow Economies in Ecological Footprint Quality: Empirical Evidence from Turkey. Environmental Science and Pollution Research, 27(12): 13457–13466; World Travel & Tourism Council. (2020). EIR 2020 Importance of Travel and Tourism Infographic. https://wttc.org/Research/Economic-Impact/moduleId/1226/itemId/67/controller/DownloadRequest/action/QuickDownload, (Erişim tarihi: 02. 06. 2020).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Bozkurt, K., & Özbey, Ö. (2015). Kayıtdışı ekonomi: Türkiye ekonomisi ve Türk turizm sektörü için genel bir değerlendirme. Optimum: Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(1): 75-86.