Toynbee, Arnold Joseph

Kişi Yazar Seyyah

(1889 – 1975)

İngiltere’de doğdu (1889). Büyük babası doktordu ve amcası Arnold dönemin önemli tarihçileri arasındaydı. Amcasının genç yaşta vefat etmesi üzerine ailesi isminin yaşatılması amacıyla kendisine bu ismi verdi. Toynbee’nin babası yüksek eğitimli sosyal hizmet görevlisi ve annesi dönemin ilk yüksek eğitim sertifikasını Britanya Üniversitesinden almaya hak kazanmış bir kadındı. Toynbee eğitimini Yunan ve Latin tarihi üzerine İngiltere’nin köklü okullarından Winchester ve Oxford’da tamamladı (1911), bu süreçte tarih ve tarih felsefesi dersleriyle de özel olarak ilgilendi. Oxford’un değerli hocalarından James Bryce ve Lewis Namier’dan tarihi malzemelerden nasıl tahlil ve sonuçlar çıkarılacağını öğrendi.

Arnold Joseph Toynbee, saha çalışmalarından elde edilecek verilerin tarih bilincini kuvvetlendirdiğine inananarak hareket eden önemli bir tarihçi olarak anılmaktadır. Anadolu’ya ilk ziyaretini Milli Mücadele yıllarında, Türk-Yunan çatışmalarını Türk-Rum ilişkileri üzerinden gözlemleyerek elde etmek için, The Manchester Guardian gazetesi adına 1921 yılında gerçekleştirdi. Seyahati süresince deneyimlediklerini Türkiye’de ve Yunanistan’da Batı Meselesi adıyla İngilltere’de yayınladı (1922). Aynı yıl editörü ondan Türkiye hakkında bir kitap yazmasını talep etmesi üzerine, elde ettiği bilgi ve tecrübeleri kitaplaştırma çalışmaları içerisindeyken, İzmir Uluslararası Koleji’nde tarih derslerine giren arkadaşı Kenneth Kirkwood’la işbirliği yapıp, Türkiye adlı kitabın basımını tamamladı (1926).

353 sayfadan oluşan eserinde, Türkiye tarihini detaylı bir şekilde analiz ederek ülkenin sosyo-ekonomik-kültürel yapısını inceledi, ayrıca ülkenin kuruluş esnasında yaşanan olayları detaylarıyla irdeledi. Osmanlı Devleti’nin Batı devletlerinin etkisi ile yıkıldığını ifade eden yazar, Türkiye’nin kurulmasını da çağdaşlaşma hareketi olarak değerlendirdi. Devrimler gerçekleştiren bu cesur yeni rejimin yapmakta olduğu köklü değişimler ile toplumsal hayatın bünyesinde meydana gelen kültürel ve siyasî hedeflerin nasıl gerçekleştiğini aktardı.

Seyahatnamesinde Türkiye’yi Batılılaşma süreci açısından irdeledi, Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıf ve güçlü yönlerinden, Batı’nın yeni rejime etkisinden, savaş yıllarının ağır bilançosunun yeni ülkeye nasıl bir yük oluşturduğundan, müttefiklerin barış koşullarından, Mustafa Kemal’in nasıl çağdaş bir devrimci olduğundan, Türk-Yunan savaşlarının etkisinden, Lozan Barış Antlaşması’nın ağır yaptırımlarından, 1789 Fransız Devrimi fikirlerinin yeni rejime etkilerinden, kapitülasyonların – kavim sisteminin – halifeliğin ve saltanatın nasıl kaldırıldığından, Cumhuriyetin ilanından, cumhuriyet ve dikatatörlük arasındaki yönetim farkından, Türkiye’nin ulusal (nüfus, tarım, demiryolları, ticaret, sanayi ve maliye vb) ve uluslararası durumundan, Musul ve Boğazlar sorunu ile İslam dünyası ile yeni ilişkilerinden bahsetti.

XX. yüzyılın önemli tarih filozofu, edebiyatçısı ve diplomatı olarak değerlendirilen Toynbee, yaptığı çalışmalar ve tarihe sunduğu yeni bakış açılarıyla yaşadığı çağa damgasını vurdu. Cumhuriyet’in ilk yıllarından başlayarak farklı zamanlarda Anadolu’ya yaptığı seyahatler sayesinde Türkiye’nin siyasi ve sosyo-kültürel yapısını yakından analiz etme fırsatı buldu. Türkiye hakkında yapmış olduğu yayınlar dünya çapında büyük yankılar oluşturdu.

Arnold Joseph Toynbee’nin bakış açısına göre medeniyetler, toplumlardan ve ülkelerden her zaman üstün konumdadır. Bu nedenle Batı medeniyetinin üstünlüğünü her zaman vurgulamıştır ve esas olanın her zaman Batı medeniyetinin başarısı olduğunu ifade etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin milli mücadele dönemindeki başarılarından övgü ile söz etse de Türkiye Cumhuriyeti’nin, bugünün dünyasında batı uygarlığının üstünlüğü için dikilmiş bir anıttır söylemi ile asıl başarılı olanın yine Batı uygarlığı olduğunu belirtmekten de çekinmemiştir.

Yararlanılan Kaynaklar

ıdvan, B. A. L. (2013). Propagandadan Hakikate Bir Tarihçinin Dramı: Arnold Joseph Toynbee, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 12(24): 61-91; Uğur, T. (2019). Arnold J. Toynbee’nin Türkiye Algısı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzincan:, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yuca, İ.S. (2016). Tarihçi Arnold Toynbee’nin 1948 Türkiye Seyahati ve Yeni Türkiye Hakkındaki İzlenimleri, Asia Minor Studies, (07): 177-192.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Toynbee, J. A. (1999). Bir Devletin Yeniden Doğuşu. İstanbul: Türkiye. Cumhuriyet Yayınları.