"Timur Devrinde Kadiz’den Semerkant’a Seyahat" Başlıklı Kitap

Seyyah ve Seyahatname Seyahatname

Ruy Gonzales De Clavijo’nun ne zaman doğduğu hakkında bilgi mevcut değildir. Ancak onun, Madrid’li asil bir aileye mensup olduğu bilinmektedir. Clavijo, Kastilya kralı olan III. Henry’nin sarayında, kralın mabeyncisi olarak görev yaptı. III. Henry, Ankara Savaşı’ndan (1402) sonra Timur’un dostluğunu kazanmayı, onun Hristiyanlık ordusuna katılımıyla yeniden Osmanlılar üzerine harekete geçmesini amaçladı. Bu minvalde amacına ulaşabilmek için Timur’a bir elçilik heyeti göndermek istedi. Daha önce Timur tarafından İspanya’ya gönderilmiş olan Timurlu elçi rehberliğinde, aralarında Gomez de Salazar, Fray Alonzo Paez de Santa Maria adlı bir keşiş ile birlikte Clavijo’yu Semerkant’a gönderdi. Heyet, Mayıs 1403 yılında Cadiz’den denizyolu ile hareket etti ve Clavijo, Timur ile Semerkant’taki görüşmelerinden sonra 24. 03. 1406 tarihinde İspanya’ya, Kastilya kralının sarayına vardı. Sarayda bir yıl daha kralın mabeyncisi olarak görev yapan Clavijo, kral III. Henry’nin 1407 yılında ölümü üzerine memleketi olan Madrid’e yerleşti ve 1412 yılında öldü.

Clavijo ve heyet, 21 Mayıs günü Kadiz yakınlarındaki St. Mary limanından gemiye binip Malaga ve İbiza adaları üzerinden 28 Haziran’da Mayorka Adası’na vardılar. Ardından Temmuz ayında Geta limanı, Capri, Sicilya üzerinden Ağustos ayının başlarında Kalimno adası üzerinden Rodos limanına demir attılar. Eylül ayında Sakız Adası’na varan heyet, buradan hareketle Midilli, Bozcaada ve İmroz adalarını geçti. Heyet, Çanakkale boğazından 1403 yılının Ekim ayında Pera’ya (Beyoğlu) geldi, Kasım ayının ilk haftasında Pera-Trabzon denizyolunu kullanarak Trabzon’a gitmeyi planladı. Ancak şiddetli fırtına sonucunda heyetin gemileri battı ve bir tekneyle kendilerini Pera’ya zor attılar. Yaklaşık beş ay burada kalan Clavijo ve heyet, 11. 04. 1404 tarihinde Trabzon’a geldi. Trabzon’dan sonra ise artık karayolu kullanıldı. Elçilik heyeti buradan hareketle Aras Nehri boyunca Doğu Anadolu, Tebriz’i geçti ve akabinde 8. 09. 1404 tarihinde Timur’un bulunduğu başkent Semerkant’a ulaştı. Kral Henry’nin göndermiş olduğu mesajların yanı sıra hediyeleri de takdim eden elçilik heyeti, birçok defa toy ve ziyafete davet edildi. 21. 11. 1404 tarihinde heyet, hastalığı nedeniyle Timur ile görüştürülmedi, krallarına herhangi bir mesajını alamadan geri dönüş için yola çıktılar. Dönüş yolunda 1405 yılının Şubat ayında Tebriz’e geldiler, burada yaklaşık beş ay kaldıktan sonra Hoy-Ani-İspir üzerinden Trabzon’a vardılar ve 17. 09. 1405 tarihinde fındık yüklü bir gemi ile Pera’ya hareket ettiler. Kasım ayında Pera’dan Ceneviz’e gidecek olan bir gemi ile yola çıkıp Gelibolu-Sakız Adası-Sicilya üzerinden 1506 yılının Ocak ayında Ceneviz limanına vardılar ve 01. 02.’ta da buradan hareketle bir aylık zorlu bir yolculuktan sonra 24 Mart 1406 tarihinde kralın sarayına ulaşabildiler.

Günlük mahiyetinde olan Clavijo’nun seyahatnamesi, kayda değer en eski İspanyol seyahatnamesi olarak bilinmektedir. Onun verdiği bilgiler, Şerefüddin Ali Yezdî ve Mîrhând gibi doğulu müelliflerin verdiği bilgilerle örtüşüyor. Gördüklerinin yanı sıra duyduğu bilgilere de seyahatnamesinde yer verdi. Timur’a elçi olarak gittiği için can güvenliği noktasında çok az sorun yaşayan, gittiği her noktada iaşe ve ikmal konusunda destek gören Clavijo, o devirdeki Doğu Roma, Türkler, Venedik, Ceneviz, Trabzon Rum İmparatorluğu hakkında önemli bilgiler aktardı. Karadeniz ticareti, Avrupalıların İran ve Orta Asya’daki ticarî faaliyetleri yanı sıra İpek yolu hakkında verdiği bilgiler de eserin mahiyetini ortaya koymaktadır. Clavijo, güzergâhı üzerinde bulunan şehirlerin siyasî, coğrafî, ticarî ve kültürel özelliklerinden de ayrıntılı bir şekilde bahsetti. Ayasofya başta olmak üzere İstanbul’daki kiliseler, şehirdeki surlar, caddeler ve ticarî pazarları anlattı. Trabzon, Erzincan Emirliği’nin merkezi olan Erzincan, Erzurum, Tebriz, Sultaniye gibi büyük şehirlerin ticarî, coğrafî ve kültürel yapıları da yine eserde işlenen konular arasında yer aldı. Clavijo, Timurluların başkenti olan Semerkant için ayrı bir başlık açtı, şehrin mimarî, siyasî, coğrafî, ticarî, dinî ve kültürel özelliklerinin geniş bir portresini çizdi. Sarayların yanı sıra kendilerinin de çokça davet edildiği Timurlu toylarından, Timurlu mutfağından bahseden Clavijo, hanedana mensup hatunlar ve şehzadelerle ilgili de birçok bilgi verdi. İspanyolca kaleme alınmış olan eser, ilk olarak 1582 yılında Gonzalo Argote de Molina tarafından Sevilla şehrinde; daha sonra ise 1782 yılında Antonio de Sancha tarafından Madrid’de yayımlandı. Eserin Türkçe tercümesi ilk olarak Ömer Rıza Doğrul tarafından 1993 yılında, diğeri ise Zeynep Ertan tarafından 2008 yılında yapılarak yayımlandı.

Yararlanılan Kaynaklar

Baena, J. A. A. Y. (1791). Hijos De Madrid, Ilustres En Santidad, Dignidades, Armas, Ciencias y Artes. Diccionario Historico Por El Orden Alfabetico De Sus Nombres, Que Consagra al Illmo. y Nobilisimo Ayuntamiento de la Imperial y Corona da Villa de Madrid. (IV). Madrid.; De Clavijo, R. G. (1993). Anadolu Orta Asya ve Timur (Çev. Ö. R. Doğrul). İstanbul.; De Clavijo, R. G. (2008). Timur’un Hayatı: Kadiz’den Semerkant’a Seyahatler (Çev. Z. Ertan). İstanbul: Pozitif Yayınları.; Roxburgh, D. (2009). Ruy Gonzales de Clavijo’s Narrative of Courtly Life and Ceremony in Timur’s Samarqand, 1404. İçinde; Palmira Brummet (Editör) The ‘Book’ of Travels: Genre, Ethnology, and Pilgrimage, 1250-1700 (ss. 113-158). Leiden: Brill.; Yüksel, M. Ş. (2005). Timur’un Yükselişi ve Batı’nın Diplomatik Cevabı 1390-1405, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (18): 231-243.