Texier, Félix Marie Charles
Kişi Yazar Seyyah
(1802 - 1871)
-
2019
Fransız tarihçi, arkeolog ve mimar Charles Texier, 22. 08. 1802 tarihinde Versailles kentinde doğdu. Paris’te École des Beaux-Art’de mimarlık okudu. 1827 tarihinde hükümet tarafından Kamu İşleri Müfettişi olarak görevlendirildi. Fréjus ve Ostia liman kentleri kazılarını yönetti. 1833 yılında, devlet tarafından Küçük Asya’ya (kabaca, Anadolu’nun Trakya hariç orta ve batı kesimlerini içine alan coğrafyaya batılılar tarafından verilen ad) keşif misyonuyla gönderildi. 28. 07. 1834 tarihinde Çorum ilindeki Boğazköy adıyla da bilinen antik Hitit başkenti Hattuşa’yı ve Eskişehir ilinin sınırları içindeki açık hava tapınağı Yazılıkaya’yı keşfetti. Texier, bu araştırma gezisinde Kapadokya, Frigya ve Lykonia bölgelerinde çok sayıda keşifte bulundu. 1835 yılında Anadolu’nun batı ve güney kıyılarında araştırmalar yapan Texier, Tarsus’tan Trabzon’a geçti ve Kuzeydoğu Anadolu, Van, Mezopotamya bölgelerinde seyahat etti ve gözlemlerini Description de l’Arménie et de la Perse, de la Mésopotamie adıyla yayımladı. Örneğin, bu çalışmada tarihi coğrafya açısından oldukça önemli Ani ve Van kentlerine ilişkin gravür ve haritalar bulunmaktadır. Texier, seyahat kitaplarında gezdiği yerlerin arkeolojik ve tarihsel keşiflerinin yanı sıra, kentlere ilişkin harita ve gravürler, demografik yapı, gündelik hayat, toplumsal ilişkiler, etnik-dinsel yapılar ve ekonomik yaşam konusunda da dönemin koşullarını paylaştı.
1840 yılında Collège de France’da arkeoloji profesörü olan Charles Texier, 1842 yılında Anadolu’nun batı kıyılarını içine alan bir araştırma gezisini başlattı. 1845 yılında Cezayir’de kamu binalarının genel müfettişliğini yaptı. Paris’teki Coğrafya Derneği’nin sekreterliğini de yapan Texier, 1855 yılında Academié des Inscriptions et Belles-Lettres üyeliğine seçildi. Charles Texier, 01. 07. 1871 tarihinde Paris’te öldü. Çok sayıda eser veren Charles Texier’in, Anadolu’nun tarihi coğrafyası ve kültür tarihi açısından oldukça değerli bilgiler veren başlıca yapıtları şunlardır:
Asie Mineure: Description Géographique, Historique et Archéologique des Provinces et des Villes de la Chersonnèse d’Asie (Küçük Asya: Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi). Bu eser, ilk önce Description de l’Asie Mineure adıyla 1839 yılında Paris’te üç cilt olarak basıldı: Texier’in Anadolu’da daha sonraki yıllarda yaptığı gezi ve araştırmalarla zenginleştirilerek 1862 yılı ve 1882 yıllarında Paris’te iki kez basıldı. 1923 yılında Ali Suad tarafından Küçük Asya adıyla Arap harfleriyle ve üç cilt olarak Türkçe'ye çevrildi. Adı geçen eser, 2002 yılında bir komisyon tarafından Latin harfleriyle sadeleştirilerek yeniden basıldı. Ali Suad’ın Osmanlıca çevirisini ve dolayısıyla 1862 basımını esas alan baskı, gravür ve haritalar açısından 1839 yılındaki basımı tercih etti. Texier, esere Anadolu’nun tarihi dönemlerdeki idari birimleri ve fiziki coğrafya özellikleri hakkında oldukça detaylı bilgiler vererek başlamaktadır. Küçük Asya olarak anılan bölgenin kentleri, kasabaları, yerleşme tarihleri hakkında bilgi veren Texier, arkeolojik kazılar, tarihsel gelişim, demografya ve yerleşim yapısı özelliklerini şu tarihsel-coğrafi bölgeler bağlamında sunmaktadır: Bitinya, Misya, Eolya, Lidya, İyonya, Frigya, Galatya, Kapadokya, Armeniya, Pont, Paflagonya, Karya, Likonya, İsaurya, Likya, Pamfilya ve Kilikya. Kitapta 239 gravür, bir plan ve beş harita yer almaktadır.
Description de l’Arménie et de la Perse, de la Mésopotamie (Ermeniya, Persiya ve Mezopotamya’nın Tasviri). 1842 yılında Paris’te iki cilt olarak basılan bu eserde, İran, Ermenistan ve Mezopotamya’daki kentler ve kasabalarla ilgili bilgiler verilmektedir. Bölgenin jeolojisi, coğrafyası, tarihi ve arkeolojisi hakkında bilgiler veren Texier, Anadolu’daki Trabzon, Bayburt, Erzurum, Ani, Kars, Van, Nusaybin, Mardin, Diyarbakır ve Urfa kentlerinin yanı sıra Tebriz, Hemedan, Urmiye, Isfahan, antik Persepolis kenti kalıntıları, Basra, Bağdat, Erbil, Musul, Halep gibi kentler hakkında da gözlemlerini paylaşır. Sözü edilen yerleşmelerin demografik ve etnik karakteri, ekonomik faaliyetleri ve yerleşim yapıları hakkındaki ayrıntılı bilgiler, çok sayıda harita, gravür ve çizim ile de desteklenmektedir.
Édesse et ses Monuments (Edessa ve Anıtları): 1859 yılında basılan bu eserde, antik Edessa (Urfa) kentindeki kalıntılar ve harabeler işlenir.
L’Architecture Byzantine ou Recueil de Monuments des Premiers Temps du Christianisme en Orient (Bizans Mimarisi ya da Doğu ‘da Hıristiyanlığın Erken Dönemlerine Ait Eserlerin Derlemesi): 1864 yılında basılan Londra’da bu kitapta, Texier, doğu dünyasında Bizans dönemine ait yapıtlar inceler.
The Principal Ruins of Asia Minor (Küçük Asya’nın Başlıca Harabeleri): Texier’in 1865 yılında Londra ‘da Richard Popplewell Pullan ile basmış olduğu bu kitapta, Küçük Asya’da Teos, Pergamus, Troas, Asos, Priene, Branchide, Herakleia, Colophon, Erythrai, Aizanoi, Ancyra, Aspendos, Aphrodisias, Myra, Patara ve Aizanoi kentlerine ait arkeolojik gözlemler elli bir adet çizim ve gravür eşliğinde anlatılır.
Referanslar
Texier, C. (2002). Küçük Asya: Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, Cilt: I-II-III. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.; Texier, C. (1842). Description de l’Arménie et de la Perse, de la Mésopotamie. Paris.; Yıldız, M. (2007). Fransız Gezgin Charles Texier’in Küçük Asya’sının Anadolu Kültür Tarihindeki Yeri, EKEV Akademi Dergisi, 31: 111-119.