Taşma Kuramı
Kavram Üretim Yönetimi ve Pazarlama Sosyoloji
-
2019
İş yaşamı-boş zaman arasındaki ilişkiyi inceleyen teorik altyapı araştırıldığında, ilk karşılaşılan kavramlardan biri olan taşma kuramı (spillover theory), Horald L. Wilensky tarafından ortaya kondu. Kuram; bireyin iş yaşamı özelliklerinin boş zaman faaliyetlerinin seçiminde de gözlenmesi temeline dayanmaktadır. Kuram, olumlu (pozitif) taşma ve olumsuz (negatif) taşma olmak üzere iki farklı yapıyla ele alınmaktadır. Buna göre, bireylerin yaptığı işte, arzu ettiği ve etmediği özellikler mevcuttur. Bireyin yaptığı işte arzu ettiği özelliklerin boş zaman faaliyetlerinin seçiminde de gözlenmesi olumlu taşma, arzu etmediği iş özelliklerin boş zaman faaliyetlerinin seçiminde de gözlenmesi ise olumsuz taşma olarak adlandırıldı.
Kurama göre iş özellikleri; beceri gerektirip gerektirmeme, insan etkileşimine açıklık, öğrenme ve keşfetme gibi çeşitli güdüleri besleyen veya kaçınmaya yol açan yapılarla tezahür etmektedir. Kuramın savlarını, bu ve benzeri özellikler üstünden daha iyi anlayabilmek için bir örnekle açıklamak yerinde olacaktır. Elektronik mühendisliğinin temel özelliklerinden biri el mahareti ve beceri gerektirmesidir. Bireyin, işinin gereği olan bu özellikten hoşnut olduğu ve boş zaman faaliyetlerinde, genellikle beceri ve maharet özelliği ile eşleştirilen spor aktivitelerini tercih ettiği bir durum, olumlu taşma kuramını destekleyen bir örnek olarak gösterilebilir. Diğer taraftan, otelde önbüro görevlisi olarak çalışan bir birey ele alındığında, yaptığı işin temel özelliklerinden biri insanlarla etkileşime girmektir. Bireyin, işinin gereği olan, insanlarla etkileşim özelliğinden hoşnut olmaması ve boş zaman faaliyetlerinde de genellikle insanlarla yakın ilişkileri gerektiren tercihlerde bulunması ise olumsuz taşma savını destekleyen bir örnek olarak gösterilebilir.
Kurama getirilen eleştiriler, iş özellikleri ile boş zaman faaliyetleri arasında ortak olan temel özelliklerin tespitinin zorluğu ile bireylerin kişilik özelliklerini dikkate almaması üzerinde yoğunlaştı. Diğer taraftan, kuramın her iki öğesini de sınamaya yarayan bir ölçeğin geliştirilmemiş olması, bir başka eleştiri konusu oldu. Kuramın turizm alanda kullanılması, iş özelliklerinin, bir boş zaman faaliyeti olarak turistik faaliyetlere katılım tercihlerine etkisi üzerinden olmuştur. Alanda yapılan çalışmalarda birbirinden farklı sonuçlara ulaşılmışsa da genellikle amaç olumlu taşma kuramını sınamak üzerine olmuştur. Burada dikkat çeken ve tartışılması gereken nokta, olumsuz taşmayı sınamaya yönelik bir aracın yoksunluğudur. Olumlu taşmayı sınama üzerine yapılan çalışmalarda ulaşılan sonuçların pek çoğu, bu savı destekler niteliktedir. Bir başka deyişle, bireyler genellikle yaptıkları işte hoşnut oldukları temel özelliklere uygun olan turistik etkinlikleri tercih etmektedir.
Referanslar
Banner, D. K. ve Himelfarb, A. (1985). The Work/Leisure Relationship: Toward A Useful Typology, Leadership & Organization Development Journal, 6(4): 22-25; Doğan, H. Z. (2004). Turizmin Sosyo-Kültürel Temelleri. Ankara: Detay Yayıncılık; Kırova, S. ve Yılmaz, B. S. (2019). İş Yaşamı ile Boş Zaman Arasındaki İlişki: Taşma ve Telafi Kuramlarının İncelenmesi, 5. Rekreasyon Araştırmaları Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı. 19-24 Nisan 2019, Çorum; Staines, G. L. (1980). Spillover Versus Compensation: A Review of The Literature on the Relationship Between Work and Nonwork, Human Relations, 33(2): 111-129; Wilensky, H. L. (1960). Work, Careers and Social Integration, International Social Science Journal, (12): 543-560.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Kırova, S. ve Yılmaz, B. S. (2019). İş Yaşamı İle Boş Zaman Arasındaki İlişki: Taşma ve Telafi Kuramlarının İncelenmesi, 5. Rekreasyon Araştırmaları Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı, 19-24 Nisan 2019, Çorum; Wilensky, H. L. (1960). Work, Careers and Social Integration, International Social Science Journal, (12): 543-560.