"Sultanlar Kentine Seyahat 1578" Başlıklı Kitap

Seyyah ve Seyahatname Seyahatname

(1551 - 1622)

Bazı kaynaklarda Salomo adıyla da geçen Salomon Schweigger, Almanya’nın Tübingen şehrinin güneybatısında Haigerloch kasabasında doğdu (1551). Babası, yeminli mahkeme kâtibi olan Schweigger, İlkögretimi Herrenalb ve Alpirsbach’taki manastır okullarında tamamladıktan sonra 1572-1576 yılları arasında Tübingen Üniversitesinde Protestan teolojisi ile Latince ve Eski Yunancayı kapsayan klasik filoloji eğitimi aldı. Eğitimini tamamlamadan aristokrat bir ailenin hizmetine girmek üzere Tübingen’den Viyana’ya gitti, Graz’da papazlık imtihanını verdikten sonra Viyana’ya döndü. 1577’de Kayzer II. Rudolf’un elçisi olarak daha önce II. Maximilian’ın III. Murad ile yaptığı barışı yenilemek ve haracı getirmek için İstanbul’a hareket eden heyette elçilik vaizi oldu. Schweigger, Gerlach’ın Tübingen’de bulunan Protestan teologlar Andreä ve Heerbrand’ın Rum Patriği II. Yeremias ile iki mezhep arasındaki ayrılıkları aşarak papaya karşı bir ittifak oluşturma girişiminde aracılık görevini üstlendi. Girişim 1584’te başarısızlıkla sonuçlandı. Bu tür temaslar sayesinde Rum Patrikhânesi’nin kâtibi Theodosios Zygolmalas ile dostluk kurdu. Böylece Osmanlı Ortodoks tebaası hakkında ayrıntılı bilgi edindi. İstanbul’da bulunduğu süre içerisinde elçiliğin, sarayın, halkın yaşayış ve âdetlerini yakından gözlemledi. Efendisinin görevi sona erince (3. 03. 1581) üç Alman arkadaşıyla birlikte denizyoluyla Rodos’a, İskenderiye’ye ve Reşîd’e uğrayarak Yafa’ya, oradan karayoluyla Kudüs’e gitti ve hacı oldu. 1582’de Nürtingen’de papaz yardımcısı oldu, 1583-1589 yıllarında Grötzingen (Baden), 1589-1605 arasında Wilhermsdorf (Mittelfranken) kasabalarında ve kendisiyle âmirinin arası açıldığından 1605’ten ölümüne kadar Nürnberg’deki Frauen Kilisesi’nde papazlık yaptı. 21. 06. 1622 tarihinde bu şehirde öldü. Schweigger iyi bir eğitim gördü, geniş bilgi sahibi bir vaiz olarak tanındı. Nürnberg’de vaazlarıyla şöhret kazandı. Birkaç dil bildiği eserlerinden anlaşılmaktadır.

İlk evliliğini 1583’te Memmingenli Susanna Michaelis ile yaptı. Aynı yıl oğlu Immanuel doğdu. 1585 yılında Susanna Michaelis öldü. 13. 09. 1585’te ikinci karisi Elisabetha Vischer ile evlendi ve bu evlilikten de 16. 09. 1588’de ikinci oğlu Salomo doğdu.

Sultanlar Kentine Yolculuk, 1578, XVI. yüzyılda yaşamış Alman din adamı Salomon Schweigger’in III. Murad dönemi İstanbulu’nun günlük yaşamına dair üç yıllık gözlemlerine dayanarak yazdığı seyahatname türündeki eseridir. Schweigger’in Osmanlı Devleti’nden dönüşünden 27 yıl sonra basıldı. Yazarın kendi eliyle yaptığı çok sayıda çizim ve resmin oyma baskı şeklinde bulunması eserin değerini arttırmaktadır. Yazar yolculuğa başlamadan önce yaptığı hazırlıklardan başlayarak yolculuk sırasında tüm gördüğü anıları not aldı. Bu sayede İstanbul’a giderken dönemin koşullarına göre yapılması gereken yolculuk hazırlıkları hakkında ve yolculuk esnasında gördüğü geçtiği hatta ve hatta konakladığı birçok Osmanlı şehir kasaba ve köyleri hakkında detaylı bilgiler vermiştir.

Kitabın düzeninden yola çıkarak, yazarın seyahat sanatı (ars apodemica) adlı kuramsal başvuru literatürünün öğretilerini benimsediğini söylemek mümkündür. Ars apodemica'ya göre seyahatnâme yazabilmek için yolculuk süresince günlük tutulmalı, elde edilen bilgiler arasında seçmeler yapılmalı, bunların önemli ve okuyucu için ilgi çekici olanları anlatılmalıdır. Uzun süren yolculuğu boyunca tuttuğu günlüğü kitap haline sokmak, bilgileri düzenlemek, bilimsel ekler ilâve etmekle uğraşan Schweigger, İstanbul’daki Süleymaniye Camii’ni Edirne’deki Selimiye olarak göstermek gibi bazı karıştırmalar da yaptı. Schweigger’in seyahatnâmesi üç kitap halinde düzenlendi. İlki ve üçüncüsü Tübingen-Viyana-İstanbul ve İstanbul-Kudüs ile dönüş yolculuğunun anlatıldığı günlük şeklindedir. İkincisi İstanbul’a ve Sokullu Mehmed Paşa’nın öldürülmesine, Takıyyüddin’in Rasathânesi ve daha sonra ortadan kaldırılmasına, Osmanlı-İran Savaşı’na, İran’dan, İspanya’dan ve Floransa’dan gelen elçilikler gibi duyduğu veya yaşadığı olaylara, şehrin ve sarayın tasvirine, saray hayatına, halkın günlük yaşamına, âdetlerine ve dine ayrılmıştır.

Beğenmemesine rağmen Schweigger’in seyahatnâmesinde Türk müziğinin en eski notalanmış ve basılmış parçası (mehter havası) bulunmaktadır. Eserin ikinci kısmı, içerdiği kültür tarihi ve antropoloji malzemesi bakımından bugün de önemini korumaktadır. Kudüs haccı ve dönüş yolculuğunun anlatıldığı üçüncü kitap İstanbul’un tasvirine göre zayıf kalır. Schweigger dinî meseleleri bir Protestan’ın bakış açısıyla önyargılı olarak anlattı. İslâm’ı, Hıristiyanlığın doğru yolundan ayrılmış bir din gibi gösterdi. Schweigger, İslâm eleştirisinde Türklerin Arapça olduğu için duaları anlamadıklarını ifade etmiştir. Böylece Protestanlar’ın Katolikliğe yönelik söylemleri çerçevesinde bir anlatımı benimsedi. Benzer bir görüş Ortodoks Rumlar için de söz konusudur. Onlar da kuddas âyinini halkın anlayamadığı ince Grekçe (Katarevusa) kullanarak yapmaktadır, dinleri bâtıl itikaddan ibaret, azizlerin tapınması ve putperestlikten başka bir şey değildir. Rum ibadetlerinden söz ederken Schweigger, Türkler’in Hristiyanlara gösterdikleri merhameti överek Batı’da Protestanlara uygulanan merhametsizlikten yakınmıştır.

Yazarın yaptığı askeri ve siyasi gözlemlerin altında yatan en büyük nedenin Osmanlı’ya karşı zafer aramak ve çözüm bulmaya çalışmak olduğu söylenebilir. Yazar Osmanlı’nın üstün olduğunu kabul etmeyip Hristiyanların başarısızlık nedenlerini dinsel yöntemlerle yorumlamaktadır. Yazarın şehir hayatı ile ilgili yaptığı gözlemlerde Türk halkının ticaretle çok uğraşmadığı ve refah seviyesinin çok yüksek olmadığını görülebilir.

Seyahatnâme ilk basımından sonra çok ilgi çekti, 1613, 1619 ve 1639 yıllarında yeni baskıları yapıldı. 1664 ve 1665’te yeni bir ad altında (Gezweyte neue nutzliche und anmuthige Reiß-Beschreibung, Die Erste nach Constantionopel und Jerusalem) iki baskısı daha gerçekleştirildi. İlk baskısı tıpkıbasım halinde, kısaltılmış bir nüshası da modern transkripsiyonla neşredildi. Heidi Stein’ın hazırladığı nüsha Selma Türkis Noyan tarafından Türkçeye tercüme edildi (Sultanlar Kentine Yolculuk, 1577-1581, İstanbul 2004).

Referanslar

https://islamansiklopedisi.org.tr/schweigger-salomon, (Erişim tarihi: 03.03.2020); Salomon, S. (2004). Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581. İstanbul: Kitap Yayınevi.