Standartlaşma
Kavram Ekonomi Üretim Yönetimi ve Pazarlama
Standartlaşma çalışmaları sonucunda ilgili konu hakkında yetkili olan kişiler ya da kurul tarafından onay verilmesi ile oluşturulan belge veya esere standart adı verilmektedir. Neyin yapılacağı ve bunun ne şekilde olacağı, hangi özelliklerin olması gerektiği, nasıl ölçülüp değerlendirileceği standartlar ile kayıt altına alınmaktadır. Standartlaşma çalışmalarının konusunu genellikle somut kavramların (madde, malzeme, ürün ve mamuller) yanı sıra; terimler, birim ve semboller, metotlar, limitler, uygunluklar gibi soyut kavramlar da oluşturmaktadır. Hizmetlerin genellikle fiziksel yönleri (kuruluş yeri, kuruluş planı, koridor ve oda ölçüsü, masa yüksekliği, kapasite miktarı vb.) standartlaştırılabilmektedir.
Standartlaştırma faaliyetleri ve birtakım standartların uygulamaya konulması insanlık tarihi ile başlamıştır. Tarih öncesi çağlardan bu yana antlaşma ihtiyacı duyan insanlar ilk olarak birtakım işaretler kullanmışlardır. Daha sonraları ses sayesinde sözleri, sözleri kullanarak “konuşmaları” ve konuşmaları da dil biçiminde geliştirmişlerdir. İnsanların antlaşma ihtiyacından doğan bu gelişim seyri ilk standartlara örnek olarak gösterilebilir. Ölçü birimlerindeki gelişmeler de standartlaştırma çalışmalarının tarihsel süreç içerisindeki yerini göstermektedir. Bugünkü anlamda standartlaştırma hareketinin doğuşu ve gelişmesinde ise sanayi devrimi etkili olmuştur. Sanayi Devrimi’nden sonra fabrikaların kurulmasıyla birlikte işletme standartları ile ilgili çalışmalar, ilk olarak askeri bir ihtiyaç sonucu ortaya çıktı. Bu anlamda ilk standartlaştırma örneğini, 1793 yılında Eli Whitney verdi. Zaman içinde farklı endüstri kolları oluştukça aynı cins ürünü/hizmeti sunan işletmelerin ortak olarak kullandıkları standart türü olan endüstriyel standartlar ortaya çıktı. Bu standartlar ile işletmelerin farklı uygulamaları büyük ölçüde azaltıldı. Örneğin; otelcilik hizmetlerinde odaların tanımlanmasında ve çeşitli durumların (rahatsız etmeyiniz yazısı gibi) çalışanlar ve hizmet alanlar tarafından anlaşılabilir olmasında ortak bir terminolojiden yararlanılmaktadır.
“Bölgesel standartlar” ise dünyanın belirli bir bölgesinde, uluslararası antlaşmalarla kurulan birliklere üye olan ve aralarındaki ilişkileri geliştirmek isteyen ülkelerin ortaklaşa yürüttükleri standartlaştırma çalışmalarını ifade eder. Örneğin CE (Conformite European-Avrupa Standartlarına Uygunluk) uygunluk işareti bölgesel bir standarttır. Bunun yanı sıra her ülkenin ulusal standart belirleme çalışmalarını yürütmek üzere görevli bir kuruluşu vardır. Örneğin; Türkiye’de Türk Standartları Enstitüsü (TSE, 1960), Almanya’da Alman Standartları Enstitüsü (Deutsche Institute Normung-DIN, 1917), Amerika Birleşik Devletleri’nde Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü (The American National Standards Institute-ANSI, 1918), İngiltere’de İngiliz Standartları Enstitüsü (The British Standards Institution-BSI, 1901), İsveç’te İsveç Standartları Enstitüsü (Swedish Institute for Standards-SIS, 1922), Fransa’da, Fransız Standardizasyon Örgütü (Association Française de Normalisation-AFNOR, 1926) ulusal düzeyde standartlar oluşturma ve uygulamaların denetlenmesi görevlerini yüklendi. Ülkeler arasında gelişen ilişkiler sonucunda birtakım uyumsuzluklar yaşanabilmektedir. Bu gibi durumlar uluslararası standartlara olan gereksinimi daha da arttırmaktadır. Çeşitli standartlar belirleyerek uluslararası ticaretteki uyumsuzlukları gidermek amacıyla 1947 yılında kurulan Uluslararası Standardizasyon Örgütü (International Organization for Standardization-ISO) bu gibi gereksinimleri karşılayan önemli bir kuruluştur.
Müşteriye sunulan hizmetin sürekli olarak iyileştirilebilmesi ve tutarlı bir kalitenin sağlanması için standartlaştırılması gerekmektedir. Bu durumun ürün üretilen sistemlerde olduğu gibi hizmet sistemlerinde de standart süreçlerle sağlanabileceği görüşü benimsenmektedir. Hizmet sektöründe uluslararası geçerliliği olan standartların oluşturulmasının gerekliliğine vurgu yapan öncü çalışmalardan biri ISO ile Tüketici Politikaları Komitesi (Commite For Consumer Policy-COPOLCO) tarafından Pekin’de 30-31 Mayıs 1995 tarihlerinde düzenlenen Hizmetler-Uluslararası Standardizasyonda Karşılaşılan Güçlükler isimli çalıştay oldu. Bu çalıştayda özellikle turizm endüstrisinin önündeki ulusal ve kültürel engellerin standartlar ile aşılabileceği vurgulandı.
Tüm standartlaştırma çalışmalarında; kaliteli ürün/hizmet üretimini güvence altına alma, üretim faktörlerinden tasarruf sağlama, ürün/hizmetlerle ilgili güvenilir tanım ve prosedürler oluşturma, biçim ve kaliteyi sadeleştirerek üretimi kolaylaştırma, ürünün/hizmetin tipik özelliklerini herkesin aynı anlamda kavramasını sağlama, bütün olarak ekonomiyi iyileştirme, tüketiciyi ve toplumun çıkarlarını koruma, ticari engelleri ortadan kaldırma ve maliyetleri düşürme gibi amaçlar yer almaktadır. Örneğin; kitle turizminde satılan tatilci paket turları maliyeti düşük standart ürünlerdir. Turizm ürünü standartlaştırıldığında ürünün maliyeti de düşmektedir. Ayrıca turizmde standartlaştırılmış ürün/hizmetler aynı isim ve simge ile tanıtılarak satılmaktadır. Standart ve benzer olanakların, gelişim gösteren tüm turist çekim bölgelerinde yaratılmasının önemli bir sonucu da uluslararası turizm pazarının genişlemesidir. Standart ürün kalitesi bilinen, güvenilir türde bir ürün anlamına gelmektedir ve kabul edilebilir bir fiyat düzeyi ile turistler tarafından talep edilebilmektedir. Turizm ile ilgili geliştirilen bir standart, tüm turistlere yönelik ülke çapındaki bir uygulamayı, hatta tüm dünyada geçerli evrensel bir uygulamayı da kapsayabilmektedir. Dolayısıyla, standart çalışmaları ile hem işletmelerin hem de toplumun tamamının yarar sağlaması söz konusu olabilmektedir.
Referanslar
Akoğlan-Kozak, M. ve Güçlü-Nergiz, H. (2012). Turizmde Etik. Ankara: Detay Yayıncılık; Berkün, İ. T. (1975). Standartlaştırma ve Türkiye’deki Uygulamalar. Ankara: Saim Toraman Matbaası; Çağlar, İ. ve Kılıç, S. (2006). Kalite Güvence Standartları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım; Kobu, B. (1987). Endüstriyel Kalite Kontrolü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını; Yarcan, Ş. (1996). Türkiye’de Turizm ve Uluslararasılaşma. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Küçük, O. (2004). Standardizasyon ve Kalite. Ankara: Seçkin Yayınevi.