Slade, Sir Adolphus

Kişi Seyyah

(1804 – 1877)

Somerset Baronu General Sir John Slade’ın beşinci oğlu olarak İngiltere’de doğdu (1804). Ağustos 1815’te girdiği Portsmouth’taki Kraliyet Deniz Akademisi’ni, üstün bir başarı sergileyerek altın madalya ile bitirdi. Daha sonra üç yıl boyunca İngiliz donanmasının Güney Amerika üssünde görev yapan Slade, 1824’te Sir Harry Burrard-Neale’ın Revenge adlı gemisi ile Cezayir’e karşı yapılan tatbikata katıldı. Ekim 1827’de Navarin Savaşı’nda yer alan Asya gemisi maiyetindeki Hint teknesinde görevliydi. 27 Kasım’da ise yüzbaşı rütbesine yükseltildi. Bundan sonra herhangi bir gemide görevinin olmadığı yarı maaşlı bir izin döneminde, Osmanlı-Rus Savaşı’nın sürdüğü Mayıs 1829’da seyahat amacıyla İstanbul’a geldi. Serasker Hüsrev Paşa ile askerî talimleri izledikten sonra Haziran ayında görüştüğü Kaptan-ı Derya Pabuççu Ahmet Paşa’nın teklifi üzerine Selimiye, daha sonra da Blonde savaş gemisi ile Karadeniz’e açıldı. Sonraki iki yıl boyunca Varna, Edirne ve Boğazlar çevresinde geziler yaptı. İzlenimlerini aktardığı ilk kitabını, Records of Travels in Turkey, Greece, etc. and of a Cruise in the Black Sea with the Capitan Pasha in the Years 1829, 1830 and 1831 adıyla iki cilt halinde 1833 yılında yayımladı. Bu eser, hemen hemen aynı başlıkla 1854’te tek cilt halinde tekrar yayımlandı. Eserin Türkçe'ye çevirisi, ilk kez Ali Rıza Seyfi (oğlu) tarafından 1945 yılında yapıldı. İkinci tercümeyi, Osman Öndeş Kapdan Paşa adıyla 1973 yılında yaptı.

Adolphus Slade’ın ilk kez 1833’te yayımlanan ve Türkçe'ye de 1945’te çevrilen eseri, bir seyahatname niteliğine sahip olması açısından önem taşımaktadır. Türkçe ve Rumca konuşabilen Slade, ilgi çekici konularla ilgili ayrıntılı bilgiler vermektedir. İlk olarak Nisan 1829’da denize açıldıklarını ifade eden Slade, seyahat kararını, “Aylardır fikrimi çelen meseleye parmağımı bastım ve Osmanlı İmparatorluğu’nun baş şehri İstanbul’u görmeye karar verdim...” sözleriyle ifade etti. Osmanlı’nın II. Mahmud döneminde hız kazanan yenileşme çabalarının bir sonucu olarak askerî reform için getirtilen yabancı uzmanların başarısının ağır basan Türklük ve Müslümanlık gururundan dolayı olumsuz yönde etkilendiğini belirtti. Slade’in Osmanlı İmparatorluğu’na gerçekleştirdiği seyahatin temel amacı, Rusya ile girişilen savaşı yakından takip etmek olduğundan, eserinde bu savaşa ve savaşın nedeni olan Yunan ayaklanmasına önemli bir yer verdi. Hatta bu savaş sonrasında gerçekleştirilen barış antlaşması dolayısıyla Sir Robert Gordon’un tertiplediği baloya davet edilen Türklerin yani devlet erkânı Müslümanların da katıldığını belirtti. Büyükdere’de demirli olan Blonde Fırkateyni’ndeki baloya Türklerin de iştirak etmesi, Slade’in ifadesiyle, “Türkiye tarihinde görülmemiş bir olaydı.” Yine seyyahın belirttiğine göre bu davete icabet edenler arasında, Serasker Hüsrev Paşa, Silahdar Paşa ve kâtibi Mustafa Efendi, Halil Paşa, Avni ve Nuri Bey’ler gibi dönemin devlet erkânından başka dışişlerinden sorumlu Reisülküttap da bulunuyordu. Slade, Avrupa modeline göre tertiplenmiş böyle bir daveti “müthiş bir şans” olarak görüyordu. Ayrıca onun için bu balo, bir süredir Batılılaşma çabası içinde olan Osmanlı İmparatorluğu’nun yeni bir ahlak imtihanı idi. Slade, Türklerin, civilisation yani medenileşme çabalarının bir sonucu olarak gördüğü bu balo hakkındaki gözlemlerini ve düşüncelerini detaylı bir şekilde anlatmaktadır.

Adophus Slade’ın 1829’daki ilk gelişi, Osmanlı Devleti ve donanmasıyla ilgili uzun ilişkisinin başlangıcını oluşturdu. Ocak 1834’te yüzbaşı olarak atandığı Sir Josias Rowley’in gemisi Caledonia ile üç yıl boyunca Yunanistan ve İstanbul’da pek çok görevde yer aldı. Gözlemlerini Turkey, Greece and Malta adıyla 1837’de iki cilt halinde yayımladı. Almanya ve Rusya üzerine gerçekleştirdiği seyahatlerini topladığı üçüncü kitabı, 1840 yılında yayımlandı. 1841’de yarbay, 1849’da albay rütbesine yükseltilen Slade, Osmanlı ile Avusturya ve Rusya arasındaki mülteci meselesinden dolayı geçici olarak İstanbul’a geldi. 1850 yılında tekrar İstanbul’a gönderilen Slade, mirliva (amiral) rütbesiyle Osmanlı donanmasına müşavir (danışman) olarak atandı. Bu unvan ve sıfatı, kendisinin genellikle Müşavir Paşa olarak anılmasını beraberinde getirdi. Kırım Savaşı’na da katılan Slade, savaş esnasında edindiği gözlemlerini Osmanlı donanmasındaki hizmetinden ayrıldığı Mayıs 1866’dan bir yıl sonra yayımladığı Turkey and the Crimean War: a Narrative of Historical Events adlı kitabında aktardı. Bu eser, ilk kez Ali Rıza Seyfi (oğlu) tarafından Türkiye ve Kırım Harbi adıyla Türkçe'ye çevrildi. Hiç evlenmeyen Slade, Kasım 1877’de Londra’da öldü.

Yararlanılan Kaynaklar

Badem, C. (2011). Amiral Adolphus Slade’in Osmanlı Donanmasındaki Hizmetleri ve Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Gözlemleri, Türkiyat Mecmuası, 21: 115-140; Laughton, J.K. (1897). Slade, Sir Adolphus (1804-1877), İçinde; S. Lee (Editör), Dictionary of National Biography, C. LII, Londra: Smith, Elder, &Co; Lewis, B. (1980). Slade on Turkey, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920) (Editörler; O. Okyar ve H. İnalcık). Ankara: Meteksan Limited Şirketi.; Özcan, B. (1997). Osmanlı Bahriyesinde Bir İngiliz Müşavir: Sir Adolphus Slade (1804-1877), Askerî Tarih Bülteni, 43: 25-46; Slade, A. (1945). Türkiye Seyahatnamesi (Çev. A. R. Seyfioğlu). Ankara: Genelkurmay Başkanlığı.