Sirkeci Garı, İstanbul’un Fatih ilçesinde, gara da ismini veren Sirkeci semtinde yer almaktadır. Yapı; Rumeli ve Anadolu-Bağdat Demiryolu hatlarının İstanbul’daki iki büyük gar yapısından biri, İstanbul’u Avrupa’ya bağlayan Rumeli demiryolu hattının başlangıç noktasıdır. Alman mimar, A. Jasmund tarafından projelendirilen ve 11. 02. 1888 tarihinde inşasına başlanan gar binası; II. Abdülhamid döneminde, padişahı temsilen Mahmud Hamdi Paşa’nın katıldığı bir törenle 03. 11. 1890’de açıldı. Yapı, inşasının ardından uzun süre Şark Demiryolu Şirketi himayesinde kaldı, 1930’lu yıllardaki kamulaştırma hareketi sırasında 1937 yılında Devlet Demiryolları’na bağlandı.
Sirkeci Garı, Osmanlı İmparatorluğu için bir prestij yapısı niteliği taşıdığı için hattın diğer istasyon binalarından farklı bir mimari kurgu ve cephe düzenine sahiptir. Gar binasını, konumu nedeniyle Doğu ile Batı’nın kesişim noktası olarak tanımlayan Jasmund, Doğu’nun oryantalist üslubunu Batılılaşma etkisiyle yorumlamış, bu yeni yorumu milli öğelerle donatmıştır. Cephelerde tuğla bantların yanı sıra; granit, mermer ve Marsilya-Aden’den getirilen taşlar kullanılmıştır. Cephe düzenini oluşturan sivri kemerli pencereler, çatı parapetlerindeki süsleme ögeleri, cephenin merkezinde yer alan ve Selçuklu mimarisine atıfta bulunan taç kapı biçimindeki giriş kapısı Batılılaşma ve yerel kimliğin aynı anda yorumlandığı mimari tavrı yansıtmaktadır.
Günümüzde gar işlevini devam ettiren yapı bünyesinde yer alan Sirkeci Garı TCDD Müzesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olmakla birlikte TCDD’ye ait özel müze statüsündedir. Sirkeci Garı’nda, Büyük Hol olarak adlandırılan ana bekleme salonunun hemen yanında yer alan müze, 145 metrekarelik kapalı alana sahip tek birimden oluşan Türkiye’nin en küçük müzelerinden biridir. 25. 09. 2005 tarihinde ziyarete açılan yapı; 300 eserlik bir koleksiyonla müzecilik faaliyetlerine başlamış, günümüzde koleksiyon 500 esere yaklaşmıştır. Türkiye’nin demiryolu mirası ve demiryolu taşımacılığının ulusumuzdaki gelişiminin, geçmişten günümüze kalan anıtsal öğeler yoluyla aktarıldığı müzede eserler büyük oranda Sirkeci Garı ile ilişkilidir.
Müzedeki eserler arasında; Rumeli Demiryollarına ve TCDD’nin Trakya hattına ait orijinal vaziyet planları, çizimler, çeşitli fotoğraflar, demiryolu taşımacılığına dair aletler ve haberleşme araçları ile özelleştirmeler sonrası kapatılan, TCDD’ye bağlı demiryolu okulları ve hastanelerine ait belge ve objeler yer almaktadır.
M. Kemal Atatürk’ün 1928’de ‘Harf Devrimi’ni ve yeni alfabeyi halka tanıtmak için düzenlediği Kayseri seyahatine ait hareket cetveli de müzenin önemli teşhir objeleri arasında yer almaktadır. Bu önemli parçanın yanı sıra, 1955’te elektrikli tren işletmeciliğine geçişin simgesi olan banliyö trenlerinden birinin makinist bölümü, müzenin önemli sergi objelerindendir.
Uluslarası ziyaretçilerin ilgisini çeken bir koleksiyon ögesi olarak, efsanevi Orient Ekspres’e ait objeler müze koleksiyonunun bir başka önemli teşhir serisini oluşturmaktadır. Orient Ekspres’in 19-22 Mayıs 1977 tarihlerinde yapılan son seferinde yolcularına dağıtılan hatıra madalyası ve yolcu bileti, bu seferde kullanılan Wagon-Litz markalı gümüş yemek takımları sergilenen objeler arasındadır.
Gar yapısının tarihi değeri nedeniyle, sergilenen objeler arasındaki birçok öğe doğrudan Sirkeci Garı’na ait araç, makine ve teçhizat malzemeleri ve yapının kapatılan birimlerine ait objeleri içermektedir.
Gar Binası’nın müze fonksiyonu, sürekli sergi mekanına ek olarak gar bünyesinde düzenlenen süreli sergi ve etkinlikler yoluyla da desteklenmektedir. Her yıl akim ayında düzenlenen, Rumeli’den Türkiye’ye göç yolculuğunun temsil edildiği Bir Kofer Bir Sandık isimli temsili buluşma, farklı dönemlerde düzenlenen film gösterimleri gibi etkinlikler; demiryolu mirasımızın nirengi noktası niteliğindeki Sirkeci Garı’nın ve demiryolu kültürünün, sanat etkinlikleri yoluyla da gelecek kuşaklara taşınmasında etkin rol oynamaktadır.
Referanslar
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. (2019). TCDD İstanbul Sirkeci Garı Demiryolu Müzesi, https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-44028/istanbul-tcdd-istanbul-sirkeci-gari-demiryolu-muzesi.html, (Erişim tarihi: 27.07.2020); Özdener, Z. H. (2010). Sirkeci Gar’ının İstanbul’daki Geç Dönem Eklektik Anlayışla İnşa Edilen Oryantalist Üsluptaki Yapılar İçindeki Yeri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü; Salman, Y. (1993). Sirkeci Garı. İçinde; Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 7 (ss. 12-13). İstanbul: Kültür BakanlığıTarih Vakfı Ortak Yayını; İstanbul Valiliği. (2019). İstanbul’da Nostalji: Sirkeci Tren Garı, http://istanbul.gov.tr/istanbulda-nostalji-sirkeci-tren-gari, (Erişim tarihi: 25.07.2020); Toydemir, S. (1952). Sirkeci Gar Binasının Açılış Töreni, Demiryol, 4-5(1-12): 41.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları. (2020). İstanbul Demiryolu Müzesi, http://www.tcdd.gov.tr/muzeler/Istanbul%20Demiryolu%20Muzesi/1, (Erişim tarihi: 27.07.2020)