-
2020
Asıl ismi Ebû Abdullâh Muhammed İbn Muhammed İbn Abdullâh İbn İdrîs eş-Şerîf es-Sebtî olan Şerif el İdrîsî 1100 senesinde Sebte’de doğdu, 1166 yılında Palermo’da vefat etti. Hayatı hakkında edinilen bilgiler başta kendi eseri olan Nüzhatü’l-Müştâk fî İhtirâk el-Âfâk’ ile İbn Abî Uşaybi`a’nın Uyûnü’l-Enba fî Tabakâti’l- Etibbâ, İbn Abdü’l-Man’im el-Himyarî’nin Er-Ravdü’l-Mi`târ fî Habari’l-Aktâr ve Safadî’nin El-Vâfî bi’l-Vefayât isimli eserlerinden edinilen bilgilerle sınırlıdır. Kendisi İspanya’da XI. yüzyılda pek çok yeri himayesi altına almış olan Hammudid hanedanından Ali bin Hammud sülalesinden gelmektedir. İlk eğitimini Endülüs’ün Kurtuba şehrinde aldı, daha sonra Anadolu, Kuzey Afrika ve İspanya’ya, Fransa ve İngiltere’ye kadar gitti. Çalışmalarıyla tabii ilimlere ve felsefeye karşı ilgisi bulunan Sicilya Norman Kralı II. Roger’in (1130-1154) dikkatini çekti. Onu Kuzey Afrika’dan Palermo’ya davet etti. İdrîsî, Sicilya’da 1138’den 1161’e kadar kaldı ve bu dönemde kendisinin tanınmasına vesile olan üç eser vücuda getirdi. Bunlardan ilki Nüzhetü’l-Müştâk fî İhtirâki’l-Âfâk isimli eseridir. Bu eser İdrîsî’nin en önemli eseri sayılmaktadır. Nüzhetü’l-Müştak, dünya coğrafyasını içermektedir. Ortaçağ döneminde, İslâm tarihinde yazılmış dünyanın genel ve sistemli coğrafyası üzerindeki en kapsamlı çalışmalardan biridir. Kitapta yedi iklimin her bir tanesi onar cüze ayrılmıştır. Mukaddime bölümünde bir dünya haritası yer almaktadır ve bundan başka eserde yazılan her iklime ait cüzün başında da o bölgeye ait haritaya yer verilmiştir. Bu eserle tarihte ilk defa pek çok ülkeye ait olan ve özellikle Batı Avrupa ülkelerine ait olan haritalar aslına uygun olacak şekilde çizilmiştir.
Nüzhetü’l-Müştâk’a ait eksik bir nüsha Kitâbü Nüzheti’l-müştâk fî Zikri’l-Emşâr Ve’l-Aktâr Ve’l-Büldân Ve’l-Cüzûr Ve’l-Medâyin Ve’l-Âfâk adıyla yayımlanmıştır. Seçmelerden oluşan bu nüshanın kim tarafından yazıldığı belli değildir. Nüzhetü’l-Müştâk’ın bu nüshası Gabriel Sionita ve Johannes Hesronita tarafından Latince’ye çevrilmiş Geographia Nubiensis adıyla yayımlanmıştır. Eserin haritalar dışındaki Arapça tam metni ilk defa Enrico Cerulli, Giorgio Levi Della Vida, Francesco Gabrieli ve Laura Veccia Vaglieri’nin de aralarında bulunduğu İtalyan müsteşrikler heyeti tarafından, sonuncusu indeks olmak üzere dokuz fasikül halinde neşredilmiş ardından bu neşir esas alınarak eser iki cilt halinde yeniden basılmıştır. Kitabın Fransızca çevirisi Pierre-Amédée Jaubert tarafından yapılmıştır. Bu tercüme eserin en kapsamlı çevirisidir; ancak bu tercümede pek çok hatanın bulunduğu ilim adamlarınca tespit edilmiştir.
Şerif İdrîsî’nin Nuzhatü’l-Müştâk fî İhtirâk Âfâk isimli Arapça eserinin Fransa Ulusal Kütüphanesi’nde bulunan XIV. yüzyıl nüshasının Birinci İklim IX. ve X. bölümleri ile İkinci İklim 10. bölümleri, Muhammed Ashraf Sarıp tarafından El-İdrîsî Nuzhatü’l-Müştâk Adlı Eserinin Uzakdoğu İle İlgili Bölümünün Çeviri ve Yorumu adıyla yüksek lisans tezi olarak hazırlanarak ve Türkçe çevirileri verilmiştir.
Nüzhetü’l-Müştâk’ın ilavesi yapılmış muhtasarı olan Ünsü’l-Mühec ve Ravzü’l-Fürec isimli eserinde Ekvator’un güneyinde kalan sekizinci bir iklimden daha söz edilmektedir. Fuat Sezgin tarafından eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan iki yazmasının (Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 688; Hasan Hüsnü Paşa, nr. 1289) tıpkıbasımı yapılmıştır.
Kitâbü’l-Müfredât isimli eseri ise botanik ve eczacılıkla ilgili olup Fuat Sezgin tarafından Süleymaniye Kütüphanesi (Fâtih, nr. 3610) ve Tahran Kitâbhâne-i Meclis-i Sinâ (nr. 18420) nüshalarının tıpkı basımı yapıldı.
Referanslar
Çetinkaya, B. A. (2005). İslam bilginlerinin Bilim Dünyasına Kazandırdıklarından Kesitler-II, Somuncu Baba Dergisi (58): 38-41; Döğen, Ş. (1989). Müslüman İlim Öncüleri Ansiklopedisi. İstanbul: Yeni Asya Neşriyat; Sarıp, M.A. (2018). El-İdrîsîNüzhatü’l-Müştâḳ Adlı Eserinin Uzakdoğu İle İlgili Bölümünün Çeviri ve Yorumu (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Sezgin, F.(2016). Tanınmayan Büyük Çağ. İstanbul: Timaş Yayınları; Şeşen,R. (2000). “İdrîsî, Şerîf”. İçinde; TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt-21 (ss.493-495). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.