Schweigger, Salomon

Kişi Yazar Seyyah

(1551 - 1622)

Salomon Schweigger (Salomo(n) Schweigger, Schweicker, Schweigker, Schweucker, Sweicker) Hairgerloch’da dünyaya geldi (1551). Küçük yaşlarda ailesiyle birlikte Würthtemberg bölgesindeki Sulz kasabasına göç etti. Buradaki Protestan okullarına gitti. 1572-1576 yılları arasında Tübingen Üniversitesinde ilâhiyat öğrenimi gördü, fakat mezun olamadı.

Aristokrat bir ailenin hizmetine girip uzak ülkeleri görme hevesine kapılarak önce Regensburg’a, orada amacına ulaşamayınca Avusturya’nın Linz şehrine gitti. Bölgenin adlî erkânından Joann Dienstdorffer’in çocuklarına mürebbiyelik yaparak birkaç ay seyahat etti. Fakat daha iyi imkânlar aramak için ayrılarak Viyana’da rahiplik yapan kuzeni Joannes Ruff’un yanına gitti. Onun maddi yardımlarıyla Graz’a gitti ve papazlık sınavını vererek Viyana’ya döndü.

1576’da İstanbul’a tayin edilen Alman İmparatorluğu Elçisi Joachim von Zinzerdorff ve Gogitsch zu Feyregg’in özel hizmetine girip elçilik vaizi oldu. Heyet 10. 11. 1577’de nehir yoluyla Viyana’dan yola çıktı ve 28 Kasım’da Belgrad’a ulaştı. 30 Kasım’da karayoluyla Belgrad’tan hareket eden heyet Niş, Filibe ve Edirne’den geçerek 01. 01. 1578’de İstanbul’a ulaştı.

Salomon Schweigger, elçinin görev süresi sonuna kadar İstanbul’da kaldı. Bu süre boyunca bir yandan resmî görevini yaparken, diğer yandan İstanbul’daki siyasi ve sosyal hayatı, halkın gelenek ve göreneklerini, Osmanlı idaresinde yaşayan Hıristiyanların durumunu gözlemledi.

Elçiliğin görevi bitince, 3. 03. 1581’de İstanbul’dan ayrıldı ve denizyoluyla Rodos, İskenderiye, Yafa üzerinden Kudüs’e gitti. 04 - 11 Mayıs 1581 tarihlerinde Kudüs’te kalan Schweigger hac ibadetini de yerine getirdi. Dönüşte Şam üzerinden Trablusşam’a ulaştı. Oradan denizyoluyla önce Girit’e ve sonra Venedik’e ulaştı. 20. 10. 1581’de karayoluyla Augsburg’a ve akabinde Sulz’a, ailesinin yanına vardı.

Schweigger, 1582’de Nürtingen’de papaz yardımcısı oldu. 1583-1589 yılları arasında Grötzingen (Baden), 1589-1605 arasında Wilhermsdorf (Mittelfranken) kasabalarında ve 1605’ten ölümüne kadar Nürnberg’deki Frauen Kilisesi’nde papazlık yaptı. Bu görevindeyken 27. 06. 1622 tarihinde öldü.

Salamon Schweigger’in seyahatnamesi ile birlikte üç eseri vardır. Bunlardan ilki Il Catechismo adını taşır. Bu kitap, Luther’e ait Küçük Katechismus adlı kitabın İtalyanca tercümesi olup 01. 01. 1581’de İstanbul’da yayımlandı. Osmanlı idaresi altındaki Hıristiyan tebaaya ithaf edildi. İkinci eseri Alcoranus Mahometicus adını taşımakta olup 1616’da Nürnberg’de yayımlandı. Bu kitap Kur’an’ın Almanca çevirisidir.

Schweigger’in en önemli eseri seyahatnamesidir. Stefanos Yerasimos’un belirttiğine göre Almanya’ya dönüşünden bir yıl sonra seyahatnamenin bir özeti Strasborg’da Latince olarak basıldı. 1586’da ise basım yeri belli olmayan ikinci baskısı yapıldı. Bu bilgiler Hedda Reindl-Kiel tarafından kabul edilmedi. Buna göre seyahatnamenin 1582 ve 1586 tarihli basımları Schweigger’in değil Tübingen’de hocası olan Martin Crusius’un elinden çıkmış olup, eski öğrencisinin memleketine dönüşünü kutlamak için kaleme alındı.

Schweigger’in seyahatnamesinin tamamı ise Almanya’ya dönüşünden 27 yıl sonra 1608’de Nünberg’te Ein newe Reyßbeschreibung auß Teutschland Nach Constantinopel und Jerusalem (Almanya’dan İstanbul ve Kudüs’e Yeni Bir Seyahatname) adıyla yayımlandı. Eserin bu orijinal baskısının önemli özelliklerinden biri, yazarın kendi yaptığı çizim ve resimleri ihtiva etmesidir. Bunlar arasında yüze yakın gravür, İstanbul’a ait bir şehir plânı ve Kudüs’e ait genel bir görünüm dikkat çeker.

Schweigger’in seyahatnamesi büyük ilgi gördü ve 1613, 1619, 1638 yıllarında tekrar basıldı; 1664 ve 1965’de ise farklı bir isimle (Gezweyte neue nutzliche und anmuthige Reiß-Beschreibung, Die Erste nach Constantionopel und Jerusalem) yayımlandı. Bunların dışında Reyssbuch dess Heyligen Lands adlı toplu eserin 1609 Frankfurt baskısında da yer aldı. 1964’de Graz’da ve 1995’de Frankfurt am Main’de eserin ilk baskısının tıpkıbasımı yapıldı. Heidi Stein tarafından hazırlanmış kısaltılmış bir nüshası ise 1986’da Leipzig’de Zum Hofe des Türkischen Sultans adıyla yayımlandı. Bu nüsha Sultanlar Kentine Yolculuk, 1577-1581, adıyla Türkis Noyan tarafından 2004 yılında İstanbul’da Türkçe'ye çevrildi. Bu çeviri Schweigger’in eserinin ilk iki kitabından oluşmaktadır.

Bir protestan din adamı olan Schweigger, Türk ülkesini, idaresini ve ordusunu tanıtmak amacıyla yazdığı seyahatnâmesini üç kitap halinde düzenledi. On beş bölümden oluşan ilk kitapla 44 bölümden oluşan üçüncü kitap günlük şeklinde olup, ilkinde Tübingen-Viyana-İstanbul, üçüncüsünde İstanbul-Kudüs, Kudüs haccı ve dönüş yolculuğu anlatıldı. İkinci kitap ise İstanbul’a ayrıldı.

Altmış beş bölümden oluşan ikinci kitapta Salomon Schweigger üç yıldan fazla süren İstanbul ikameti sırasındaki çeşitli olayları ve onlarla ilgili izlenimlerini anlattı: Bunlar arasında Sokullu Mehmed Paşa’nın öldürülmesi, Takiyyüddin’in rasathânesi ve ortadan kaldırılması, Osmanlı-İran savaşı, İran, İspanya ve Floransa’dan gelen elçilikler gibi, duyduğu veya yaşadığı olaylar yer aldı. Şehrin ve sarayın tasviri, saray hayatı, halkın günlük yaşamı, gelenek ve görenekleri, dini hayatla ilgili ayrıntılar, batıl inançlar, ticaret ve eğitim hayatından kesitler, gayr-i Müslimlerle ilişkiler, vb. de bunlara eklenmelidir. Schweigger’in gözlem yaptığı sosyal ve kültürel yapılar arasında Rum Patrikhanesi, Ermeni Patrikhanesi, Ayasofya yakınındaki Arslanhane, bedesten, eski Saray, Yedikule, Tekfur Sarayı, Galata’daki kiliseler, Fransız ve Venedik elçilik sarayları, Kasımpaşa’daki gemi tezgâhları, Tophane’deki dökümhane, Üsküdar, Atik Valide Camii, vb. yer aldı. Seyahatnamenin bu ikinci kısmı, içerdiği kültür tarihi ve antropoloji malzemesi bakımından önemini korumaktadır. Bununla birlikte kitapta yer yer yanlış yahut karıştırılmış bilgilere rastlanır. Yazarın İslam ve Türkler hakkındaki önyargıları da dikkate alınmalıdır.

Bunun dışında, seyahatname her dönemde ilgi odağı oldu, sözgelimi J. Von Hammer, J. W. Zinkeisen, F. Babinger, J. H. Mordtmann, F. Luttor, W. Björkman, C. Gurlitt, B. Spuler gibi tarihçiler çalışmalarında kaynak olarak kullandılar.

Schweigger’in 1576-1608 yıllarında tuttuğu, Almanca, Latince, Grekçe, Osmanlıca, Arapça, Ermenice, Gürcüce vb. kayıtlar ile resimleri ve ebru kâğıtları içeren Album Amicorum, bir süre Viyana’daki Avusturya Millî Kütüphanesinde tutulduktan sonra eski sahibinin vârislerine geri verildi, 2006’da Christies’te müzayedeye çıkarılarak satıldı. Şimdiki sahibinin kim olduğu bilinmemektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Arslan Sözüdoğru, H. (2017). Salomon Schweigger (1551-1622) ve Ein Newe Reyssbeschreibung Auss Teutschland Nach Constantınopel Und Jerusalem Adlı Kitabı Işığında 16. Yüzyılda Avrupalı Bir Vaizin Osmanlı’ya Bakışı, Tarih Okulu Dergisi, XXXII: 373-396.; Göyünç, N. (1963). Salomon Schweigger ve Seyahatnamesi, Tarih Dergisi, 17-18: 119-140.; Rendl-Kiel, H. (2016). Schweigger, Salomon. İçinde; TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı: 483-485; Schweigger, S. (2005). Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581 (Haz. H. Stein) (Çev. S. T. Noyan). İstanbul: Kitap Yayınevi.; Yerasimos, S. (1994). Schweigger, Salomon (1994). İçinde; İstanbul Ansiklopedisi. (Cilt-6), İstanbul: Toplumsal Tarih Vakfı.