Ramber, Lui

Kişi Seyyah

(1895 – 1905)

1839’da Lozan’da doğdu. Hukuk fakültesi’nden mezun olduktan sonra sonra bir süre hayatına avukat olarak devam etti. İsviçre’de parti yöneticiliği yaptıktan sonra gazete çıkarmaya başladı. Buradaki çalışmalarına devam ederken bir süreliğine Mısır’daki adliye teşkilatlarını yeniden yapılandırmak için davet edildi; ancak Hidiv’in düşmesiyle birlikte Lozan’a geri dönmek durumunda kaldı. Burada bir süre kaldıktan sonra 1891’de Balkan ve Anadolu demiryolları şirketlerinin başına geçmek üzere İstanbul’a geldi. Kısa sürede görevinde yükselmeyi başararak Kasaba-İzmir Demiryolları Şirketii7'nin müdür yardımcılığına getirildi. Kasaba-İzmir demiryolu hattını yenileyerek Afyonkarahisar’a kadar uzatmayı başardı. Buradaki görevine başarılı bir şekilde devam eden Ramber, aynı zamanda Osmanlı Bankası müdürlüğü görevine de getirildi. Kısa bir süre sonra da Anadolu Kumpanyası görevine layık görüldü. Kariyer hayatında hızlı bir tırmanış gerçekleştiren Lui, 1897’de Reji İdare Meclisi’ne girdi ve yaklaşık üç yıl sonra genel müdürlük görevine getirildi. 1916’ya kadar bu görevini sürdürdükten sonra fevkalade murahhas olarak tayin edildi. Üç sene sonra 13. 01. 1919’da Lozan’da başladığı hayatına İstanbul’da veda etti.

Gizli Notlar adlı eser, Osmanlı’nın çöküş dönemine denk gelen zamanda uzun müddet Anadolu’da yaşamış, birçok görevde bulunarak bu görevlerini başarıyla yerine getirmiş İsviçre’nin Lozan şehrinde doğan Lui Ramber’in 1895-1905 yılları arasında tuttuğu notlardan oluşmaktadır. II. Abdülhamid döneminde yaşayan Ramber hakkında o dönemde yaşayıp kendisini tanıyanlar tarafından olumlu görüşler dile getirilmiş bir yabancıdır. Bu eser Ramber öldükten sonra oğlu Maurice tarafından Notes Et Impressions de Turquie ismiyle anadili Fransızca olarak yayımlandı. Ramber tarafından yazılmış Osmanlı dönemini anlatan Osmanlı maliyesi ve rejisi hakkında yayımlanmış bazı eserler de mevcuttur. Eserin belli bir süre sonra Türkçe tercümesi yapıldı ve 17 Mart-1 Ağustos 1927 tarihleri arasında Vakit Gazetesi’nde yayımlandı. Eser, Osmanlı maliyesi ve rejisi konusunda birinci elden kaynak olmakla birlikte Osmanlı’nın çöküş dönemiyle ilgili kültürel, dini, folklorik, siyasi, kurum ve birçok şehir hakkında değerli bilgiler ve gözlemler içermektedir. Ayrıca reji genel müdürlüğü yapan Ramber’in günlüğüne bakmak, Osmanlı’nın o döneminde yaşanan tütün kaçakçılığı hakkında da fikir vermektedir. Ayrıca Ramber Samsun’un Reji müessesesi için kritik bölgelerden biri olduğunu ve ülkedeki en önemli bölgelerden birinin Samsun olduğunu belirtir. Hatıratında yabancı sermayeli bir anonim şirket olarak Osmanlı’da tütün tekelini idare eden Reji fabrikasının iskeleleri, depoları, oluşturduğu istihdam alanlarıyla yerel ekonomiye canlılık katmasının yanı sıra yönetici-memur kadrosunun yüksek yaşam standartlarıyla kente Avrupai bir hava kazandırdıklarını da ifade eder.

Ramber’in eseri üç bölümden oluşmaktadır. Eserin ilk kısmında 1895-1898 arası döneme ilişkin gözlemlerini anlattı. Bu bölüm devletin azınlıklarla ilgili sorunlarını anlatan, iç huzursuzlukları betimleyen bir niteliğe sahiptir. Osmanlı Bankası’nın işgali, Ermeni komitelerinin faaliyetleri, Hamidiye Alayları’nca alınan askeri tedbirler, mali sıkıntılar, Girit meselesi, Teselya harbi, Almanya’nın Şark Siyaseti, bu bölümde yer aldı. İkinci kısımda 1898-1900 arası dönem ele alındı. Bu dönemde batılılaşmanın Osmanlı kent yaşamına getirdiği yeniliklerin (İstanbul’da elektrikli tramvay kullanımı gibi) mali güçlüklerin devam ettiği belirtilmektedir. Zirai alanda köylülerin yaşadığı mali sıkıntılar vurgulanmıştır. Devletin, memuruna ve askerine maaş ve yiyecek sağlayamayacak bir duruma geldiğinden bahsedilmiştir. Kudüs’ün, Suriye’nin, Kahire’nin durumunu analiz ederken Hıristiyanların hurafelere bağlı bir biçimde hareket ettiklerini, buna karşın İslamiyetin oldukça sade bir yapıya sahip olduğunu belirtmiştir. Bu bölümde Ramber, Karadeniz sahilinin temizliğinden, Giresun ve Trabzon’un gelişmiş ve medeni birer şehir olduklarından da bahsetmiştir. Avrupa’daki kayda değer ilerlemelerin devletçe yeterince izlenemediği, Avrupa ve Almanya’nın Anadolu’yu paylaşma planları anlatılan hususlar arasındadır. Eserin üçüncü bölümü devlet yönetiminde yaşanan idari çekişmeleri anlatmakla başlamıştır. Arnavutluk’ta yaşanan isyan, gazetelere konan sansürler, Düyûn-u Umumiye ile hükümet arasındaki ihtilaflar, Bağdat ve Musul’un vaziyeti, Balkanlar’da çıkan isyanlar, devletin içinde bulunduğu iç kargaşa ortamı anlatılmıştır. Devlet yönetimindeki rüşvet, kayırmacılık olaylarına değinildi. Yabancıların bahşiş mukabilinde lehlerinde mahkeme kararı dahi aldırabildikleri vurgulandı. Halkın yaşadığı geçim sıkıntısına rağmen, eğlence yaşamına artan eğilim vurgulanmıştır. Modernleşmenin getirileri ve geleneksel yapıyla oluşturduğu zıtlıklara değinilmektedir. Kısacası eser döneme ilişkin toplumsal hayattaki yozlaşmayı, yaşanan kayırmacılık ve yolsuzlukları, azınlıklar sorununu ve Avrupa’nın Osmanlı’yı parçalama planlarını konu edinmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Dığıroğlu, F. (2014). Selanik Ekonomisinde Unutulmuş Bir Alan: Tütün Üretimi, Ticareti ve Reji (1883-1912), Osmanlı Araştırmaları, XLIII: 227-272.; Günaydın, G. G. (2009). Canik Mutasarrıflığında Tütün Rejisi Uygulamalarına Karşı Tütün Amelelerinin Tepkileri (1908), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7 (7): 105-116.; Rambert, L. (2011). Abdülhamit Dönemine Ait Gizli Notlar (Haz. Ö. H. Özalp). İstanbul: Ark Yayınları.