Ouseley, William
Kişi Yazar Seyyah
(1767 - 1842)
-
2020
Soylu bir aileye mensup Yüzbaşı Ralph Ouseley ve Hollanda doğumlu Elizabeth’in en büyük oğlu olarak Galler’de Monmouthshire’da doğdu (1767). Kardeşi Gore ve kuzeni Gideon Ouseley eşliğinde özel eğitim aldı. Her üçü de iyi bir kariyere sahip oldu. Kardeşi Sir Gore Ouseley (1770-1844) girişimci, diplomat ve oryantalistti. Kuzen Gideon Ouseley (1762-1839) Metodist vaiz ve misyonerdi. 1787’de kardeşler Galler’den ayrıldı. Gore, Hindistan’da bir girişimci olurken William, Fransızca öğrenmek için Paris’e gitti. Burada Fars dili ve edebiyatı ilgisini çekti ve bu alanda öğrenimini tamamladı.
İngiltere’ye 1788’de dönüşünde; Hindistan’da konuşlu İrlanda 8. Kraliyet Süvari Alayı’na teğmen olarak atandı. Bu görevi sırasında Mysore Savaşı’nda (1789-91) bulundu. 1794’te, alayı Batı Hint Adaları ve Flanders’le meşgul olduğunda, binbaşı rütbesindeyken görevinden ayrıldı. İran dili, edebiyatı ve tarihi öğrenimini daha da ilerletmek için Leiden’e gitti. 1796’da Britanya’ya döndü ve Julia Frances Irwing ile evlendi. Çift, Brecknockshire’daki Crickhowell’de ikamet etti. Bu evliliğinden altı oğlu ve üç kızı oldu. En büyük oğlu William Gore Ouseley (1797-1866) Güney Amerika’da İngiltere’yi başarıyla temsil eden; köleliğe ve köle ticaretine karşı çıkmış başarılı bir diplomattı. 1797’de Dublin’de Trinity Kolej’den LL.D. derecesi aldı. 1800-1809 yılları arasında İran dili, edebiyatı, tarihi konusunda yaptığı bilimsel çalışmalar nedeniyle İngiltere ve Almanya’da birçok üniversite ve bilimsel kuruluşa fahri üye olarak kabul edildi. 1800’de, 1786’dan 1793’e kadar Hindistan Genel Valisi olan Charles Lord Cornwallis (1738-1805), oryantal çalışmalarının tanıtımını takdir ederek kendisine şövalye ünvanı verdi. 1795’te Persian Miscellanies (Farsça Derlemeler); 1797-1800’de Oriental Collections (Doğu Koleksiyonları) (üç cilt); 1799’da Epitome of the Ancient History of Persia (Eski İran Tarihinin Özü); 1800’de The Oriental Geography of Ibn Hawqal (Ibn Havkal’ın Doğu Coğrafyası); 1801’de, Bahtiyarname çevirisi ve Bazı Madalyalar ve Değerli Taşlar Üzerine Gözlemler’i yayımladı.
Ouseley, The Asiatic Society of Calcutta’nın (Kalküta Asya Derneği) yanı sıra Edinburgh, Göttingen ve Amsterdam Royal Socities (Kraliyet Dernekleri)’in onursal bir üyesiydi ve Royal Society of Literature'e (Kraliyet Edebiyat Topluluğu) etkili bir şekilde katkıda bulundu. 1830’larda Ouseley, doğu dillerinde olan yüzlerce yazma eser koleksiyonunu sattı. Kataloğu’na (Catalogue of Several Hundred Manuscript Works in Various Oriental Languages) göre, koleksiyon neredeyse yedi yüz parçadan daha fazlasını içeriyordu. Ancak akademik çalışmalarına devam etti ve Sadık İsfahanî (1609-1650) tarafından yapılan coğrafi çalışmalardan alıntılar ve İsviçreli gezgin ve oryantalist John Lewis (Johann Ludwig) (1784-1817) Burckhardt tarafından toplanan Arabian Proverbs'nin (Arap Atasözleri) çevirisini yayımladı. Yayımlanmamış çalışması da bulunmaktadır.
William Ouseley ve kardeşi Gore, William Jones’un (1746-94) İngiltere’deki Farsça çalışmaları alanında öncü çalışmalarına devam etti. Bu arada, XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde Fransa ve Rusya, İngiltere’nin karşısına ciddi birer rakip olarak çıktılar. Rusya, İran ve Orta Asya’nın güneyindeki İngiliz ekonomik ve siyasi etki alanına sarkmaya başladı. Fransa, İngiltere’nin Uzakdoğu'ya uzanan yolları üzerinde bulunan Osmanlı Devleti ve İran’ı işgal etmeyi planlıyordu. İran’daki iç karışıklıklar ve taht kavgaları Fransa ve Rusya tarafından kışkırtılıyor ve destekleniyordu. William, 1809 ve 1810 yılları arasında İngiltere’yi ziyaret eden Kaçar Hanedanı elçisi Mirza Ebu’l Hasan (1776-1845) ile tanıştı. İran üzerindeki Fransız ve Rus etkisini kırmak için İngiltere, William Ouseley’in küçük kardeşi (oğlu ile karıştırılmamalıdır) Gore Ouseley’i (1770-1844) İran’a büyükelçi, William’ı da elçilik kâtibi olarak atadı. Ouseley kardeşler, Londra’da bulunan İran elçisi Mirza Ebu’l Hasan’la birlikte yola çıkarak, Nisan 1810’da Şiraz’a geldiler. Çabucak İran’ı İngiltere’nin yanına çekebilmek için çalışmalara başladılar. Bu ülkenin her tarafında araştırma gezileri yaptılar. 1810 ile 1815 yılları arasında Gore, Tahran’daki Kaçar Hanedanı’nın İngiliz Büyükelçisi olarak seyahat etti. Ouseley’in Travels in Various Countries of the East (Doğu’nun Çeşitli Ülkelerindeki Seyahatleri) adlı kitabı Napolyon Savaşları sırasında önemli bir İngiliz-İran siyaset kaynağıdır. Kardeşi Gore, İran’da İngiltere’nin ekonomik ve siyasi çıkarlarını sağlamlaştırmaya, kökleştirmeye çalışırken ağabey William İran tarihi, dili, edebiyatı ile ilgili el yazmaları, antika para, madalyonlar ve etnografik malzemeleri satın alarak zengin bir koleksiyon oluşturdu ve 1812 yılının Temmuz ayı başlarında İngiltere’ye döndü. William Ouseley bu açıdan üretken bir yazar olduğu kadar arzulu bir el yazması koleksiyoncusuydu. Küçük kardeş büyükelçi Gore, Şiraz ve Tahran’da görevine devam etti. Ekim 1813’te Rusya ile İran arasında sınırların yeniden belirlenmesi amacı ile imzalanan Gülistan Antlaşması’nda görev aldı. Antlaşmadan İran aleyhine sonuçlar çıkınca, Şah’ın öfkesini üzerine çekti. Nisan 1814’te İran’dan sınır dışı edildi ve Rusya üzerinden Temmuz 1815’te İngiltere’ye ulaştı. Nisan 1810’dan Haziran 1812’ye kadar İran’da kalan William Ouseley, 01. 07. 1812’de bu ülkeden ayrıldı ve Kafkasya’nın değişik bölgelerini gezerek 24. 07. 1812’de Osmanlı sınırları içince bulunan Erzurum’a geldi. 30 Temmuz’da buradan hareket etti ve Şiran, Gümüşhane, Şebinkarahisar, Koyulhisar ve Niksar güzergâhı üzerinden Tokat’a ulaştı. Ouseley ve beraberindekiler daha sonra Turhal üzerinden Amasya’ya, oradan da Merzifon, Osmancık, Hacıhamza, Tosya, Hamamlı, Çerkeş, Gerede, Bolu, Düzce, Hendek, Sakarya, İzmit, Gebze, Kartal ve Pendik istikâmetini izleyerek 2. 09. 1812’de İstanbul’daki İngiliz elçiliğine ulaştılar. 15 Eylül’e kadar İstanbul’da kalan Ouseley ve ekibi denizyoluyla Mudanya’ya; oradan da Bursa, Balıkesir, Manisa çevrelerini gezerek İzmir’e vardı. 27 Eylül’de buradan ayrılarak Ege ve Akdeniz adalarına uğradılar. Deniz yolundan aynı sene İngiltere’ye döndüler.
Yararlanılan Kaynaklar
Kurtuluş, R. (2007). Ouseley, Sir William. İçinde; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt-34 (ss. 11-12); http://www.iranicaonline.org/articles/ouseley-sir-william, (Erişim tarihi: 09.06.2018).; Martin, W. H. ve Mason, S. (2018). The Ouseley Brothers and Their Journey to Persia 1810-1815. Cambridge: Leisure Consultants Dry Drayton.; Ouseley, W. (1819-1823). Travels in Various Countries of the East: More Particularly Persia (3 vols.). Londra.