Bilim dünyası ve halkın hizmetine Ankara'da açıldı (1968). Alınan makam onayı ile söz konusu özel müzenin adı Şehit Cuma Dağ Tabiat Tarihi Müzesi Olarak değiştirildi (2017). MTA Genel Müdürlüğü'nün kuruluşundan bugüne kadar yapılmakta olan jeolojik, mineralojik, paleontolojik, araştırma ve çalışmaların yanı sıra, fakültelerimizin yerbilimleri ile ilgili bölümlerinin yapmış / yapmakta olduğu bilimsel ve teknik araştırmalar sonucu toplanan materyallerden 10.000 adedi teşhirde sergilenmekte ve 75.000 adedi de müzenin depolarında muhafaza edilmektedir. Bu haliyle MTA Tabiat Tarihi Müzesi, yerbilimlerinin tüm evrelerine ait her türdeki materyalin saklandığı, korunduğu, bunların içindeki en seçkin örneklerin uluslararası standartlara uygun, bilimsel ve eğitsel şekilde sergilendiği bir müzedir.

MTA Genel Müdürlük binası içinde 4000 metrekare alanda yer alan Şehit Cuma Dağ Tabiat Tarihi Müzesi üç kata yerleştirilmiş beş bölümden oluşmaktadır. Üç kat ve altı bölümden oluşan müzemizin giriş katında uzaya yolculuk yapacak, Güneş Sistemindeki gezegenleri tanıyacaksınız.

Bu bölümde yıldırım düşmesi sonucu kayaçların yüksek sıcaklıkta ergiyip soğumasıyla oluşan Yıldırımtaşını (Fulgurit) ve uzayın postacıları olan Göktaşlarını görebileceksiniz. Ayrıca giriş katında Görme Engellilerin de faydalanacağı bir bölüm ile Eğitim Alanı ve Geçici Sergi alanı bulunmaktadır. Çocuk Eğitim alanında, yaşam boyu eğitim sürecinde çok yönlü öğrenme ve yaşam alanları olarak müzelerin, hayatın pratiğine dayalı, etkin kullanımını içeren müze eğitimiyle işlevini belirleyen programlar hazırlanmaktadır.

Müzemizin birinci katında bitki fosillerinin yanı sıra, bir hücreli canlılardan çok hücreli canlılara, omurgasız hayvanlardan omurgalı hayvanlara kadar çok sayıda fosil yer almaktadır.

İkinci katta, Mineraloji Bölümü’nde, yerkabuğunun yapı taşları olan mineral örnekleri, kayaçlar gerek yurtiçinden gerekse yurtdışından temin edilmiş doğa harikası kristallerle göz alıcı renklere ve çekiciliğe sahip kristaller, süs taşları sergilenmektedir. Müzenin ikinci katında yer alan “Sistematik Mineraloji Bölümü”nde bilimsel olarak kabul edildiği şekilde mineraller, tek elementli minerallerden (doğal saf elementler) silikat grupları sınıflanmış şekilde Periyodik Cetvel üzerinde yer alan katyon ve anyon değerleri dikkate alınarak sunulur.

Üçüncü katta açılışı 2017 yılında yapılan Bilim Tüneli bulunmaktadır. Bilim Tünelinde, Türkiye’nin jeolojik miras alanları, Güney Afrika’nın safari parkları, deniz altındaki resiflerde gözlenen biyolojik çeşitlilik ve çiçeklerin göz alıcı renkli dünyası izlenebilmektedir.

Ankara’nın Çankaya ilçesinde, Dumlupınar Bulvarı üzerinde, Üniversiteler Mahallesi’nde, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Yerleşkesi içinde yer almaktadır. Müze, 1935 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün emirleriyle kurulan Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü tarafından 07. 02. 1968 tarihinde ziyarete açıldı. Yeni binasında, tadilat sonrasında 24. 05. 2011 tarihinde müze yeniden hizmete girdi. MTA Tabiat Tarihi Müzesi’nin ismine, 2015 yılında gerçekleşen darbe girişiminde hayatını kaybeden MTA Genel Müdürlüğü personeli Cuma Dağ’ın ismi eklendi.

4.000 metrekarelik bir alanda kurulu, girişe ilaveten üç kata yayılmış müzede jeoloji, uzay bilimi, antropoloji, prehistorya, zooloji, mineraloji, petrografi, paleontoloji gibi çeşitli bilim dalları ile ilişkili teşhirler bulunmaktadır. Müzenin giriş katında güneş ve güneş sistemindeki gezegenlerin orantılı modelleri sergilenmektedir. Salonu çevreleyen panellerin önüne yerleştirilen vitrinlerde dünyanın çeşitli yerlerinden derlenmiş meteorit ve tektitler ile yıldırımtaşları (fulgurit) yer almaktadır. Meteoritlerin en büyüğü yaklaşık olarak bir futbol topu büyüklüğündedir ve 1989 yılında Sivas’ın Yıldızeli ilçesindeki Şeyh Halil Köyü’ne düşmüştür. Aynı kattaki “Planetaryum”da ses ve müzik eşliğinde uzay ve gezegenlere ilişkin dijital bir yolculuğa çıkmak mümkündür. Ayrıca giriş katında “Dijital Çağ” salonu, görme engellilerin faydalanacağı bir bölüm, eğitim alanı, konferans salonu ve geçici sergi alanı bulunmaktadır.

Müzenin birinci katında bitki fosillerinin yanı sıra, bir hücreli canlılardan çok hücreli canlılara, omurgasız hayvanlardan omurgalı hayvanlara kadar çok sayıda fosil sergilenmektedir. Türkiye Bitki ve Hayvanları seksiyonunda süslenmiş ağaç fosilleri, digital bilgi panoları ve Anadolu panteri ile kızıl akbaba maketlerini içeren Diorama bölümü dikkati çekmektedir. Mağara Sanatı seksiyonunda mağara resimlerinden örnekler, figürin ve çeşitli arkeolojik buluntular yer almaktadır. Omurgalılar bölümünde zürafa, domuz, dev gergedan, balıklar, iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar, yırtıcı memeliler, hortumlu memeliler, atlar, etçiller ve çeşitli hayvan fosilleri teşhiri, farklı vitrinlere yayılmış iken; Geçmişin İzleri ve tarih öncesi insanların kullandığı aletlerin sergilendiği Prehistorya olmak üzere iki ilave teşhir de bu seksiyonda yer almaktadır.

Müzenin ikinci katı mineralojiye ayrılmıştır. Bu katta yer kabuğunun yapı taşları olan minerallerden örnekler, kayaçlar, yurtiçinden ve yurtdışından temin edilmiş doğal kristaller ve süs taşları sergilenmektedir. Müzenin ikinci katında yer alan Sistematik Mineraloji bölümünde, bilimsel olarak kabul edildiği şekilde mineraller, tek elementli minerallerden (doğal saf elementler) silikat grupları sınıflanmış şekilde Periyodik Cetvel üzerinde yer alan katyon ve anyon değerleri göz önüne alınarak sunulmuştur. Türkiye Madencilik Tarihi seksiyonunda eski çağlardaki madenciliğe ait buluntular teşhir edilmektedir. Eski Anadolu Medeniyetleri metalurjisinin ulaştığı yüksek düzeyi gösteren madencilikte kullanılan kırma, ezme, öğütme taşları ve havanlar, ilaveten ahşaptan yapılmış kürek, kazma ile cevher taşıma tekneleri, pişmiş topraktan yapılmış üfleçler ve çeşitli maden cürufları dikkat çekmektedir. Türkiye Yeraltı Kaynakları seksiyonunda kömür, bitümlü şeyl, petrol gibi enerji hammaddeleri, süstaşları, Türkiye’nin özel mineral ve taşları, metalik madenler ve endüstriyel hammaddeler yer almaktadır. Mineraloji-Petrografi bölümünde Tıbbi Jeoloji seksiyonu yer almakta; bu kısımda altı vitrinde 111 örnekten oluşan Türkiye’nin çeşitli yerlerinden derlenmiş mineral, kayaç ve toprak örnekleri sergilenmektedir.

Müzenin üçüncü katında, 2017 yılında açılan Bilim Tüneli bulunmaktadır. Bilim Tünelinde, Türkiye’nin jeolojik miras alanları, Güney Afrika’nın safari parkları, deniz altındaki resiflerde gözlemlenen biyolojik çeşitlilik ve çiçeklerin renkli dünyası izlenebilmektedir.

MTA Şehit Cuma Dağ Tabiat Tarihi Müzesi, Türkiye’nin jeolojik, paleontolojik, paleoantropolojik, mineralojik, petrografik ve prehistorik arkeolojiye ait koleksiyonları ile Türkiye fauna-florasının içeren materyallerin yurtiçi ve yurtdışı tanıtımını yapan yerbilimlerinin bütün evrelerini kapsayan bilimsel ve eğitsel bir kuruluş olma özelliği taşımaktadır. Özel müzeler kapsamında olan müze, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından her yıl düzenli olarak denetlenmektedir.