16.04.2003 tarihinde ve 4848 sayılı yasa gereğince Kültür Bakanlığı ve Turizm Bakanlığı’nın birleşmesi sonucu kuruldu. Misyonu, “Tarihi kültürel ve turistik değerleri araştırmak, geliştirmek, korumak yaşatmak, değerlendirmek yaymak, tahribini ve yok edilmesini önlemek, ilin turizme elverişli bütün imkânlarını kullanarak her türlü yatırım, iletişim ve gelişim potansiyelini yönlendirmek, bu amaçla ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliğinde bulunmaktır.” İl Müdürlüğü, hali hazırda 1988 yılında Hacı Ömer Sabancı Vakfı tarafından yaptırılıp Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın kullanımına tahsis edilen ve 4.000 metrekare alanda Sabancı Kültür Sitesi binası içerisinde hizmet vermektedir. Hacı Sabancı Kültür Merkezi içinde 606 seyirci kapasitesine sahip tiyatro ve konferans salonu, 300 metrekare fuaye ve sergi salonu, 60 kişilik tam donanımlı kurs salonu, 90 kişilik lüks kafeteryası, beş adet sanatçı dinlenme odaları, profesyonel ses ve ışık görüntü sistemleri bulunduğu kültür merkezi ve güzel sanatlar galerisi ile bağlı birimlerinden il halk kütüphanesi yer almaktadır.

Müdürlüğün kültür envanterleri arasında Saat Kulesi, Kasr-ı Hümayun Müzesi, Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Gayret Müzesi, Seka Kâğıt Müzesi ve İzmit Tarih Koridoru, yöre mutfağı (tavuklu keşkek, çiğceli kavurma mancar yemeği (çiçekli mancar), otur Fatma tatlısı gibi), müzik aletleri (klarnet, keman, cümbüş, darbuka ve küçük davul) yer almaktadır. Müdürlük tarafından il genelinde tanımlanmış turizm aktiviteleri ise kış sporları turizmi, kuş gözlemciliği, at biniciliği, av turizmi, inanç turizmi, kongre turizmi, sualtı dalış turizmi, mağara turizmi, göl turizmi, yayla turizmi, dağcılık, yamaç paraşütü, yürüyüş ve bisiklet turları bulunmaktadır. Kartepe Kayak Merkezi tesisleri, Müdürlüğün turizm envanterinde yer alan çekim merkezlerinden biridir. İl Müdürlüğü’nün öne çıkan faaliyetleri arasında yenileme çalışmaları, kaçak acenta tespiti ve acenta denetimi, Kocaeli Üniversitesi ile ortak proje faaliyetleri yer almaktadır. Müdürlüğün bu bağlamdaki vizyonu “Kültür ve Turizm değerlerini yaşatan, geliştiren ve tanıtan önder bir kurum olmaktır.”