-
2020
İngiltere’de Somerset kontluğuna bağlı Taunton kasabası yakınlarında doğdu (1809). Babası banker ve avukat, İskoç kökenli William Kinglake’dir. Annesi Mary ise, aynı kasabanın soylu ailelerinden birine mensuptur. İlk eğitimi sonrasında, 1823-1828 yıllarında Eton Koleji’nde, 1828-1832 yılları arasında Cambridge Üniversitesi Trinity College’da eğitim gördü. 1832 yılında Londra’da avukatlığa başladı. 1836’da yüksek lisans eğitimini tamamladı. Asıl mesleği avukatlık olmasına rağmen kısa bir süre avukatlık ve tapu memuru olarak görev yaptı. Sonraki hayatında askeri tarih ile yakından ilgilendi.
1844 yılında ilk baskısı yapılacak olan Eothen adlı seyahatnamesine kaynaklık eden doğu seyahatine 1834’te çıktı. 1843’te İsveç’e de bir seyahat gerçekleştirdi. 1844’te Eothen’i yayınlandı. 1845 yılında Cezayir’e gitti. 1854 yılında Kırım Savaşı’na katıldı ve Alma muharebesinde İngiliz birliklerinin başında bulunan Lord Raglan’ın yanında bulundu. Lord Raglan’ın kendisinden savaşın tüm ayrıntılarını anlatan bir tarih yazması talebi üzerine bu işe girişti. Raglan savaşın safahatına dair tüm bilgi ve belgeleri kendisine sağlayarak savaşa dair tüm ayrıntılar hakkında birinci elden bilgi sahibi olmasını sağladı. Böylece İngiliz ordusu içinden bir gözlemci olarak ilk cildi 1863 yılında, son cildi de 1887 yılında basılan sekiz ciltlik Invasion of the Crimea adlı baş yapıtını kaleme aldı.
1857-1868 yılları arasında Liberal Parti’den Bridgewater milletvekili olarak İngiliz parlamentosuna seçildi. 1845’te Londra’daki Seyyahlar Kulübü’ne (Travellers’ Club) ve 1853’te de Bilim ve Edebiyat Kulübü’ne (Athenæum Club) üyeliği kabul edilen Kinglake, 02 .01. 1891 yılında Londra’da öldü.
William Kinglake 1834-1835 yıllarında Osmanlı topraklarına yaptığı seyahatine ait gözlemlerini Eothen or, Traces of Travel East Brought Home from the East, adıyla kitaplaştırdı ve 1844 yılında Londra’da basıldı. Kinglake, Eothen’ı doğu seyahatine çıkmayı planlayan arkadaşı Eliot Warburton’un kendisinden istediği seyahat özeti talebi doğrultusunda kaleme aldı ve ona ithaf etti. Kinglake, bu durumun kendisine serbest bir üslup takip etme şansı tanıdığını ifade eder. Başlığındaki Traces of Travel ifadesinden de anlaşılacağı üzere Eothen baştan sona ayrıntılarla örülü, daha önce başkalarınca aktarılan bilgi yığınını yeniden aktarmayı amaçlamayan bir seyahatname değildir. Doğrudan yazarın kendi intiba ve gözlemlerini ortaya koyduğu bir metindir. Kinglake anlatısı içinde neredeyse hiç kronoloji vermez. Sadece Kahire’de bulunuş tarihi 1835 yılı olarak kaydeder. Şüveyş’ten Gazze’ye yaptığı çöl yolculuğunu da Nisan ayında gerçekleştirdiğini ve Nablus’a 29 Nisan günü ulaştığını belirtir. Kinglake’in Heredot’tan ödünç aldığı ve kitabına üst başlık olarak koyduğu Eothen kelimesi ise Yunanca doğudan, şafağın söktüğü yerden demektir. Bu alıntıyla da Kinglake, Antik Yunan hayranlığını ve ilgisini ortaya koyuyor.
İngiltere’den sonra karayoluyla Zemun’e (Semlin) gelen Kinglake, buradan Sava Nehri’nin karşısındaki Belgrad’a geçerek Osmanlı topraklarına girdi. Seyahat anlatısı da Belgrad’dan başladı. Belgrad’dan sonra meşakkatli bir yolculukla Edirne’ye ve İstanbul’a geldi, ancak İstanbul’da o sırada veba olduğu için şehre girmeden doğruda Galata’ya geçti. İstanbul’dan sonra karayoluyla Truva harabelerine ve İzmir’e gitti. İzmir’den bir Yunan gemisi ile önce Kıbrıs’a ardından da Beyrut’a geçti. Daha sonra Filistin’den Gazze’ye kadar olan bölgeyi gezdi ve Gazze’den sonra çölü geçerek Kahire’ye ulaştı. Kahire’den tekrar karayoluyla Gazze’ye döndü ve buradan Nablus’a geçti. Ardından kuzeye yönelerek Şam’a gitti. Şam’dan sonra da adını vermediği bir limandan İzmir’e giden bir Yunan gemisine bindi. Ancak geminin ters rüzgârlar nedeniyle yavaş ilerlemesi nedeniyle yola karadan devam etmek niyetiyle Antalya’da gemiden indi. Seyahatname burada son buluyor. Bu haliyle seyahatname aslında tamamlanmadan kalmıştır denilebilir.
Eothen, XIX. yüzyılda batı edebiyat türlerinde sıklıkla karşılaşılan doğu imgesi, edebi ve siyasi oryantalizmin bir yansıması olarak değerlendirildi. Zira artık Avrupalının zihin dünyasında doğu, egzotizmin, zenginliğin ve büyülü dünyaların başkenti değildir. Artık doğu görülmesi, anlaşılması ve zamanı gelince de fethedilmesi gereken bir coğrafyadır. Bu düşünce dünyasının belirgin izlerine Avrupalı seyahatnamelerde sıklıkla rastlanmaktadır. Kinglake de bu düşüncenin önemli temsilcilerindendir. Batı dünyası karşısındaki politik üstünlüğünü kaybetmiş olan Osmanlıya karşı teknolojik üstünlüğün eşlik ettiği ilerlemeci, dini ve siyasi bir oryantalizm algısı vardır. Özellikle Eothen’ın başından itibaren batının teknolojik üstünlüğüne yaptığı vurgusu tekerlek ve buhar metaforu ile ön plandadır. Bu Avrupa’nın doğu’ya bakışı ve yaklaşımının XIX. yüzyılda değişmiş olduğunun en önemli kanıtıdır adeta. Artık XVIII. yüzyıl ve öncesindeki gibi henüz kendi varlığını gerçekleştirememiş ve Osmanlı’ya karşı emperyal kıskançlık içinde bir Avrupa yoktur. Kinglake’in Eothen’ı bu yeni Doğu algısının ortaya konulduğu önemli metinlerden biridir. Kinglake bir İngiliz olarak bu algıyı İngiltere özelinde içselleştirir ve diğer Avrupa milletleri içinde İngiltere’yi daha da ön plana çıkarır. Bu öne çıkış kültürel ve etnik anlamda İngiltere ve İngiliz ulusunu öne çıkaran bir ırkçılık içerir. Kinglake, Doğu’ya karşı bu üstünlük iddiasını ve emperyal hislerini Eothen’da İngiltere’nin günün birinde Mısır’ı işgal etmesi gerekliliği ile açıkça vurgular. Nitekim Eothen’ın yazılışından bir süre sonra da bu gerçekleşecektir. Hıristiyanlar için de kutsal sayılan Filistin bölgesine dair izlenimlerinde ise bir Hıristiyan olarak Kinglake olumsuz oryantalist yargılarını Hıristiyanlığa ait imgelerle pekiştirmeyi tercih eder. Günümüze kadar farklı tarihlerde İngilizce olarak İngiltere’de ve Amerika’da defalarca basılan eser kendinden sonraki seyyahları da etkiledi.
Eothen, ilk kez 1844 yılında Londra’da yayınlamdıktan hemen sonra 1845’te aynı adla tekrar Londra’da ve New York’ta, 1846 yılında da Leipzig’de İngilizce olarak basıldı. G. Brunet tarafından Eothen: Relation d’un Voyage en Orient adıyla Fransızca’ya çevrildi ve 1847’de Paris’te yayımlandı. Eothen, Ahmet Edip Uysal tarafından Doğu Hasreti adıyla Türkçe’ye çevrildi ve 1982 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayınlamdı. Arapça’ya ise Mahmud El-Abidi tarafından Rihletü ile’l-Maşrık adıyla çevrildi ve 2005 yılında Birleşik Arap Emirlikleri, Abu Dabi’de basıldı.
Referanslar
Baker, W. (2013). Kinglake, Alexander William, Literature of Travel and Exploration, Cilt-I, (J. Speake, Editör). New York: Routledge Pub.: 676-678; Erdoğan, T. (2014). Eothen: Alexander William Kinglake’in Seyahatnamesinde Osmanlı Dünyasına Dair Oryantalist Temalar. İçinde; İ. Şahin, İ. Baktıbek, C. Buyar (Editör), CIÉPO Interim Symposium: The Central Asiatic Roots of Ottoman Culture. İstanbul: 69-98; Kinglake, A. W. (1844). Eothen or, Traces of Travel East Brought Home from the East, John Ollivier Londra; Kinglake, A. W. (1982). Doğu Hasreti (çev. A. E. Uysal). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları; Sweetman, J. (2006). Kinglake Alexander William (1809–1891), Oxford Dictionary of National Biography, https://doi.org/10.1093/ref:odnb/15611, (Erişim tarihi: 07. 01. 2020).