Kanlıdivane Örenyeri
Doğal ve Kültürel Miras Örenyeri
Mersin’in 50 kilometre batısında, Elaiussa Sebaste’den gelen Antik yolun kuzeyinde, kıyıdan yüksek bir platoda yer almaktadır. Bugünkü modern D400 karayolu üzerinde Ayaş Köyü doğu çıkışından üç kilometrelik bağlantı yoluyla ulaşılan örenyeri, yaklaşık 12 bin metrekarelik alanı kaplayan 30-50 metre derinliğinde büyük bir obruk etrafında kurulmuştur.
Bulunan kitabelerde Kanytelleis, Kanytelideis veya Kaniteldeis adları ile anılan yerleşim sıradışı coğrafi oluşumu ile Dağlık Kilikya’nın en ilgi çekici arkeolojik merkezlerinden biridir. Güney Anadolu Toroslar'da karstik bir platoda ortaya çıkan obruk Helenistik dönemde kutsal kabul edilmiş, çevresinde dini bir yapılanma gelişmiştir. Obruğun güney kıyısına kurulan ve MÖ II. yüzyıla tarihlenen kitabesine göre yerel Tanrı Zeus-Olbios’a adanan kule-tapınak çeşitli onarımlarla erken Bizans dönemine kadar kullanılmıştır. Bu kuleden bir rampa ile ayrıca kuzeyden kayalara oyulan merdivenlerle obruğun dibine kadar inen yollar düzenlenmiştir. Son yıllarda gerçekleştirilen çalışmalar Kanlıdivane örenyerinin Olba Krallığı’na bağlı dini bir merkez olmasının yanı sıra gelişmiş bir zeytinyağı üretim merkezi, canlı bir yerleşme bölgesi olduğunu göstermiştir. Helenistik dönemde çeperde duvar kalıntıları, çok sayıda zeytin işleme atölyesi, su sarnıcı ve 100-150 hane, genelde avlulu, iki katlı konutlar ile mezar yapılarını içeren kırsal bir yerleşimdir. Yapılar bir plana bağlı olmaksızın, topografyaya uygun olarak eğime paralel teraslar hâlinde yerleştirilmiştir. V. yüzyıl Erken Hristiyanlık döneminde obruğun çevresinde yeni kiliseler kurulmuş, farklı mezar tiplerinin yer aldığı nekropolis, obruğun batısında geniş bir alanda anıt mezarlar, kabartmalı lahitler vb. ile dinî mimari gelişmiştir. Kanlıdivane örenyerinin en ilgi çekici taraflarından biri döşeme ve kaldırım taşları halen görülebilen Helenistik kuleden obruğun batısınırı boyunca kuzeye doğru devam eden ana caddedir. Doğu Roma-Bizans döneminin ardından Türkmen aşiretlerin kışlak yeri olarak uzun süre kullanılan yerleşimin erken Türk dönemi izleri arasında kurgan tipi Yörük Mezarlığı bulunmaktadır. Obruğun batı tarafında yan yana birbirine paralel bazilikal planlı iki kilise bulunmaktadır. Obruğun kuzeybatı köşesinde üçüncü bir kilise ile bunun doğusunda yerleşimin en görkemli yapısı olan üç nefli, bazilikal planlı dördüncü kilise yer almaktadır. Atriumu ve avlusunda sarnıcı bulunan kilise, Latince kitabesine göre kentin yerlisi olan Papylos tarafından yaptırılmıştır. Batıda beşinci bir kilisenin varlığına dair izler olmakla birlikte günümüze ulaşamamıştır.
Üç nekropol alanından birincisi obruğun güneyinde, kuzeyden gelen yolun iki tarafında bulunmaktadır. Çanakçı adı ile bilinen en eski nekropolde, batıda vadi duvarları boyunca kaya kütlesi içine oyulan mezar odaları, kayaya işlenen mızrak ve kılıç tutan asker vb. kabartma figürler ve doğuya doğru lahitler görülmektedir. Obruğun kuzeyinde en yüksek tepedeki büyük mezar anıtından doğuya doğru genişleyen alandaki üçüncü nekropol farklı mezar binaları ve büyük lahitler halinde olup daha geç tarihlidir. Obruğun güney duvarında 4x2 metre boyutlarında bir niş içindeki kabartmalardan bu çukurun içerisine de defin işlemi yapıldığı anlaşılmaktadır. 1970’li yıllardan başlayarak Kanlıdivane’de yeni gelişen köy 1984 yılında örenyerinin sit alanı ilân edilmesinden sonra boşaltılmıştır. 2014-2015 yılları arası T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın Kanlıdivane Örenyeri Çevre Düzenleme Projesi kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar sonrası müze/örenyeri yeniden ziyaretlere açılmıştır.
Referanslar
Bell, G. L. (1906). Notes on a Journey through Cilicia and Lycaonia, Revue Archéologique I, 8: 7-36; Bent, J. T. (1891). A Journey in Cilicia Tracheia, Journal of Hellenic Studies XII, 12: 208-210; Eyice, S. (1976/1977). Silifke Çevresinde İncelemeler: Kanlıdivan (=Kanytelleis-Kanytelideis) Basilikaları, Anadolu Araştırmaları, 4-5: 411-475; Langlois, V. (1861). Voyage dans La Cilicie et dans Les Montagnes du Taurus. Paris: Wentworth Press; Mietke G. ve Westphalen, S. (1999). Basilika 3 in Kanlıdivane (Kanytelis), Istanbuler Mitteilungen, 49: 517-526.