Heberer, Michael

Kişi Yazar Seyyah

(1560 - 1623)

Michael Heberer, Almanya Bretten’de 1555-1560 yılları arasında doğdu. Heberer’in iyi bir eğitim aldığı ve Latince dahil birkaç dili bildiği bilinmekle birlikte, anılarını yazdığı eserinde hangi alanlarda uzman olduğuna dair bilgiye rastlanmamaktadır. Heberer, 1580-1582 yılları arasında Heidelberg’de İsveç Kontu Erich Bielke’nin özel hocalığını yaptı ve 1582’de Marsilya-Fransa’ya geçti. Burada Katolik Fransız askerlerince Kalvinizm’e yakın olan Huguenot cemaatine dönük katliama tanık oldu ve bir Katolik olarak bundan çok rahatsız oldu. 1585te Malta’ya geçen Heberer, burada Hospitalier Şovalyeleri’nin donanmasının bir üyesi olarak Doğu Akdeniz’de Osmanlı Donanması'na karşı yürütülen operasyonlara katıldı. Bu operasyonlardan birinde Osmanlı Donanması tarafından sıkıştırıldı ve ardından Mısır’a kaçmayı başarsa da esaret altına girmekten kurtulamadı. Üç yıl boyunca kadırgalarda kürek mahkûmu olarak Osmanlı Donanması'nda bulunan Heberer, Fransız elçisinin kendisi için fidye ödemesinin ardından 1588’de özgürlüğüne kavuştu, İstanbul’u terk etmeden önce bir süre gezme fırsatı elde etti ve Şubat 1589’da ülkesine döndü. 1623’te vefat etti.

Heberer’in anıları ilk kez Aegyptiaca Servitus adıyla 1610’da Heidelberg’de yayımlandı. Eserin son baskısı ise 1967’de Graz’da yapıldı. 2003 yılında Türkçeye Türkis Noyan tarafından çevrilen ve Kitap Yayınevi tarafından basımı gerçekleştirilen metin de 1967 versiyonunu esas almaktadır. Türkçe basıma Osmanlı toplumsal tarihi alanında pek çok yayına sahip, yetkin bir bilim insanı olan Suraiya Faroqhi, Michael Heberer’in Anıları veya Kadırgalardan Kurtulmak başlıklı bir önsöz ile katkı sundu. Heberer’in donanmada tutsak kaldığı dönem, kürek mahkumlarının ve marinerlerin gücüne bağlı kadırgaların yerlerini yelkenleriyle rüzgar gücünü kullanan kalyonlara bırakmadan hemen öncesine dayanmaktadır. Böylece Heberer, kışı İstanbul’da geçiren kürek mahkumu denizcilerin kadırgaların onarımından, yün çorap örmelerine, mahkum-gardiyan, efendi-köle ilişkilerinin doğasına, özgür kalması sürecinde işleyen ilişkilerden İstanbul’daki gündelik yaşama dair önemli gözlemler yapma imkanı bulabildi.

Hayatının üç yılını kürek mahkûmu bir köle olarak geçirmek zorunda kalan Heberer tarafından yazılan ve XVI. yüzyıl İstanbul’unu detaylı şekilde tanıtan anılar kitabının günümüz turizmi açısından iki yönden önem taşıdığı ileri sürülebilir. Bunlardan ilki, İstanbul’u günümüzde gezen birinin görebileceği, özellikle Üçüncü Kitap, Dördüncü Bölüm başlığında yazılan Galata Kulesi, Beyoğlu Kiliseleri, bugünkü Galatasaray Lisesi’ne dönüşen Galata Sarayı Ocağı ve yanındaki hamam, Haliç Tersanesi bölgesi, Yedikule, Ayasofya, Tekfur Sarayı, Pompeii Sütunu-Öreke Taşı, Çemberlitaş Sütunu, kitapta bahsedilen ve İstanbul’un bugüne dek korunabilen ve korunamayan çeşitli hamamları, günümüze kadar bütünüyle korunamayan Arcadia Sütunu ile savaşlarda ele geçirilip Tophane’de sergilenen üzerlerinde armaları okunan toplar gibi yapı, mekan ve teçhizata dair detaylı betimlemelerdir. İkincisi ise söz konusu betimlemelere konu olan kadın ve erkek hamamlarında pek çoğu günümüze kadar korunabilen adetlerle, günümüzde İstanbul sokaklarında sıkça karşılaşılan yiyeceklerden olan midyenin o dönemde de balıkçılar tarafından çıkarılıp satıldığına dair bilgiler verilmesidir.

Yararlanılan Kaynaklar

Boyar, E. ve Fleet, K. (2010). A Social History of Ottoman Istanbul. Londra: Cambridge University Press; Faroqhi, S. (2018). Making Things to Serve Sultans, Viziers and Army Commanders (1450-1800), The Medieval History Journal, 21 (1): 1–31.; Heberer, M. (2003). Osmanlı’da Bir Köle: Bretten’li Michael Heberer’in Anıları 1585-1588. İstanbul: Kitap Yayınevi.; Rebitsch, R. (2018). The Life of Michael Heberer. İçinde; Mario Klarer (Editör), Piracy and Captivity in the Mediterranean: 1550-1810. NY: Routledge, Taylor and Francis Group.