Hacı Mustafa Efendi ve Lokantası

Yeme-İçme İşletmesi Lokanta

(1700’lerin sonu – 1800’lerin başı)

Hacı Mustafa Efendi, Türkiye’nin en eski ve kuruluşundan günümüze kadar faaliyetine devam eden lokantası olarak bilinen Hacıbenlioğlu kebap lokantasının kurucusudur. Doğum tarihi nüfus kayıtlarında mevcut olmamakla birlikte, doğum yeri Kütahya’dır. Mesleği helvacılık ve kasaplık olan Hacı Mustafa Efendi 1800’lü yılların başlarında Isparta’ya yerleşti. Burada evlendi, eşi Ispartalı’dır. Hacı Mustafa Efendi, Isparta’da Kebapçılar Arastası olarak anılan yerde tahminen 1833 yılında bir dükkân açtı. Yazları kebapçılık ve kasaplık, kışları ise tahin helvası yaparak geçimini sağladı. Sonraki yıllarda işi, oğlu Hacı Hafız Süleyman Efendi devam ettirdi. Süleyman Efendi askerliğini Selimiye kışlasında imam ve aşçı olarak yaptı ve 1932 yılında 95 yaşında hayata gözlerini yumdu. Bu ölüm tarihi, geçmişe dair ailenin elindeki ilk kayıtlı tarihtir. Süleyman Efendi’nin ölüm tarihine göre doğum tarihinin 1837 olduğu, baba Hacı Mustafa Efendi’nin oğlu doğmadan açtığına göre, Hacıbenlioğlu lokantasının kuruluş tarihinin 1833 olduğu tahmin edilmektedir. Hacı Mustafa Efendi’nin vefatından sonra (tarihi bilinmiyor) oğlu Hacı Hafız Süleyman Efendi (D.T. 1837 - Ö.T. 1932), bayrağı babasından devralarak Hacıbenlioğlu lokantasının işletmeciliğini devam ettirdi. Sonrasında sırasıyla Mustafa Efendi (D.T. 1896 – Ö.T. 1959), Selahattin Süleyman Gülata (D.T. 1925 – Ö.T. 1985), günümüzde ise Mustafa ve oğlu Selahattin Gülata, babadan oğula Hacıbenlioğlu lokantasının işletmecileridir. Üçüncü kuşak Mustafa Efendi, Birinci Dünya Savaşı'nın sıralarında dükkânında pide ve şiş köfte de yapmaya başladı. Dedelerinden öğrendiği pekmez ve tahini karıştırarak yaptığı tahin helvası ile yazları irmik helvası da yaparak dükkânında sattı. Mustafa Gülata’dan sonra Hacıbenlioğlu Kebap dördüncü kuşak Süleyman Gülata tarafından işletilmeye devam etti. Süleyman Gülata’nın vefatından sonra artık beşinci kuşak görev başındadır. Lokantanın günümüzdeki işletmecileri olan beşinci kuşak Mustafa Gülata, Bayındırlık Müdürlüğünden emekli bir inşaat mühendisi, oğlu Selahattin Gülata ise matematik öğretmeni olup aynı zamanda geometri kitap yazarlığı yapmaktadır. Hacı Mustafa Efendi ilk dükkânını ahşap bir binada açtı, ancak bu dükkân bir yangın sonucunda büyük zarar gördü. Sonrasında, yine Kebapçılar Arastası’nda başka bir ahşap binaya taşındı. Uzun yıllar bu dükkânda hizmet veren işletme, 1960 İhtilali'nin olduğu yıl yine arastadaki betonarme bir binaya taşındı. 1998 yılında Tarihi Kebapçılar Arastası istimlâk edilerek yıkılınca, bugün faaliyet gösterdikleri, Kaymakkapı Meydanı’ndaki tarihi Bedesten yanında konumlu dükkâna taşındılar. Hacıbenlioğlu Lokantası, eskiden gelen bir gelenek olarak Ramazan aylarında hizmet vermemekte, bu aylarda sadece öğleden sonraları irmik ve tahin helvası satışı yapmaktadır. Hacıbenlioğlu Kebap Lokantası’nda servis edilen kebap, şiş köfte, etli kabune ve etli pide yemekleri baharatsız, sade olarak hazırlanmaktadır. Hacıbenlioğlu Lokantası geçmişten günümüze menülerde ve hizmet usullerinde değişiklik yapmadan faaliyetine devam eden bir işletmedir. Geleneksel Isparta mutfağında kullanılan metal malzemelerin büyük bölümü bakır olduğundan, Hacıbenlioğlu Lokantası’nda yiyecek servisinin yapıldığı tabak ve takımların hemen hepsi bu geleneğin etkisi ile bakırdandır. Bu takımlar, yılın belli aylarında kalaycılara götürülerek kalaylatılır. Lokantanın giriş kapısının üzeri, Hacı Mustafa Efendi’nin köklerinin Kütahya olması nedeniyle, Kütahya çinileri ile bezenmiştir. Biri asma kat olmak üzere, iki katlı olan lokantanın birinci katındaki duvarında ise, işletmenin kurucusu Hacı Mustafa Efendi’nin oğlu, Hacı Hafız Süleyman Efendi, torunu Mustafa Efendi, ikinci kuşak torunu Selahattin Süleyman Gülata’nın siyah beyaz fotoğrafları ile aynı zamanda İstiklal Savaşı Gazisi olan Selahattin Süleyman Gülata’ya ait İstiklal Madalyası ve beratı yer almaktadır. Hacıbenlioğlu Kebap Lokantası, Isparta ilinde geçmişten günümüze geleneksel üretim ve işletmecilik usullerini devam ettiren birkaç yiyecek-içecek işletmesinden biri ve en eskisidir. İcra edilen mesleğin en iyi biçimde yapıldığı, ustadan çıraklara aktarıldığı ve çırakların zamanla işinin ehli olup ustalarının yerini alması sistemi olan Ahiliğin, günümüz lokantacılığındaki nadir örneklerinden biri durumundadır. Nitekim 1800’lü yıllarda Hacı Mustafa Efendi’nin doğup büyüdüğü Kütahya’da, Debbağ (derici) esnafının piri ve Ahilik teşkilatının Anadolu’daki kurucularından olan Ahi Evran’ın adını taşıyan bir mahalle olduğu gibi Ahi Mustafa, Ahi Erbasan ve Ahi İzzeddin gibi bu teşkilata bağlı ve öne çıkan kişilerin adıyla da mahalleler kurulmuştur. Günümüzde lokantanın menüsünü Isparta fırın kebabı, pide, şiş köfte, Isparta’ya özgü kabune pilavı, ata yadigârı tahin helvası ve üzüm hoşafı oluşturmaktadır.

Referanslar

Bozkurt, N. (2016). Anadolu’da Bir Osmanlı Mahallesinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı: Kütahya-Bölücek Örneği (1834-1835), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Afro-Avrasya Özel Sayısı: 111-131; Erkara, O. (2010). 100 Tarihi Lokanta (100Historical Restaurants in Turkey), İstanbul: Cinius Yayınları; Gülata, M. ile 29. 05. 2019 tarihli görüşme. (Görüşen: M. Çuhadar); Gülata, Selahattin. 29. 05. 2019 tarihli görüşme. (Görüşen: M. Çuhadar); Koç, M. (1983). Baris - Hamit - Hamitâbât. Tüm Yönleri ile İsparta. Isparta: Türk Köyü Yayınları.