Habitat II, resmî adıyla Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Konferansı, 3-14 Haziran 1996 tarihleri arasında Türkiye'nin İstanbul şehrinde düzenlenmiştir. Bu konferans, 1976 yılında Kanada'nın Vancouver kentinde düzenlenen Birleşmiş Milletler’in ilk İnsan Yerleşimleri Konferansı'nın (Habitat I) devamı niteliğinde olup, küresel insan yerleşimleri meselelerini daha geniş bir perspektifle ele almayı amaçlamıştır. Zirvenin temel amacı, XXI. yüzyılda sürdürülebilir şehirleşme ve insan yerleşimlerinin iyileştirilmesi için küresel stratejiler geliştirmek ve uygulamaya koymaktır. Habitat II, bu kapsamda 1994 yılında Kahire'de düzenlenen Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı'nın sonuçlarına dayanarak, dünya nüfus artışını stabilize etmeyi ve kentsel büyümenin temel nedenini daha kapsamlı bir şekilde ele almayı hedeflemiştir. Habitat II'nin ana temaları "Herkes için yeterli barınma" ve "Kentleşen bir dünyada sürdürülebilir insan yerleşimlerinin geliştirilmesi" olarak belirlenmiştir.

Habitat II Genel Sekreterliği görevini Wally N’Dow üstlenmiştir. BM Genel Sekreteri Boutros Ghali, Habitat II’nin açılışını yaparak, bu konferansı "Şehir ve Kasaba Zirvesi" olarak adlandırmış ve gezegenin gelecekteki yaşamının belirlenmesi açısından büyük önem taşıdığını vurgulamıştır. 

Konferans delegasyonu tarafından Konferans Başkanı seçilen Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Habitat II sırasında sürdürülebilir kalkınma konuları içerisinde insan gelişiminin önemini güçlendirecek yeni stratejilerin oluşturulacağını belirtmiştir. Ayrıca, Habitat II'nin insanlarla ilgili en geniş kapsamlı konferans olduğunu ve içinde bulunulan yüzyılda yapılacak son BM Konferansı olması nedeniyle XXI. yüzyılda daha iyi bir yaşam kalitesine ulaşmak için önceki toplantılarda elde edilen başarılı görüşlerin de ele alınması gerektiğini vurgulamıştır. Konferansta Türk Dışişleri Bakanı Emre Gönensay mevkisinden dolayı Başkan Yardımcısı seçilmiştir.

Habitat II Konferansı'na 171 ülkeden toplam 16,400 delege katılmıştır. Bu delegeler arasında hükümet temsilcileri, sivil toplum kuruluşları, özel sektör temsilcileri, araştırma ve eğitim kurumları ile medya temsilcileri yer almıştır. Ana toplantıda 180, Yüksek Düzey Bölümünde ise 120 konuşmacı, insan yerleşimlerinin durumunu ele alan bildiriler sunmuştur. Konferansta, 1996 yılı itibarıyla dünya nüfusunun neredeyse yarısının şehirlerde yaşadığı, bir milyardan fazla insanın yeterli barınma koşullarına sahip olmadığı ve 100 milyondan fazla insanın evsiz olduğunun tahmin edildiği belirtilmiştir. Ayrıca o dönemde yapılan projeksiyonlar, 2025 yılına gelindiğinde dünya nüfusunun üçte ikisinden fazlasının şehirlerde ikamet edeceğini öngörmüştür.

Konferansın düzenlenmesinde Türkiye'den önemli katkılar sağlanmıştır. Özellikle ODTÜ Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi Yiğit Gülöksüz, konferansın organizasyonuna kayda değer katkılar sunmuştur. Gülöksüz, Türkiye Ulusal Raporu ve Eylem Planı’nın hazırlanmasında başkanlık yapmış ve bu süreçte Danışma Kurulu Başkanı olarak görev almıştır. Bu kurulda çeşitli akademisyenler ve uzmanlar yer almış, Gülöksüz'ün liderliğinde büyük bir katılımla rapor ve eylem planı hazırlanmıştır. Gülöksüz ayrıca, Türkiye’nin Habitat II’de oynadığı kritik rolün altını çizmiş ve konferansın içeriğinin geliştirilmesinde aktif olarak yer almıştır. Habitat II Konferansı'nı yalnızca teknik bir kongre olmaktan çıkarıp, daha geniş katılımlı bir demokrasi projesi haline getiren çalışmalara öncülük etmiştir. Bu süreçte sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler ve bireylerin konferansta daha aktif rol almasını sağlayacak şekilde içerik geliştirilmiştir. Gülöksüz’ün Habitat II’ye yaptığı katkılar, Türkiye’nin bu uluslararası platformda güçlü bir duruş sergilemesine ve Habitat II’nin içeriğinin daha kapsamlı bir şekilde ele alınmasına önemli katkılar sağlamıştır. Ayrıca, İstanbul'da gerçekleştirilen konferansın düzenlenmesinde çeşitli yerel seyahat acentaları ve kongre organizatörleri de önemli roller üstlenmiştir. Habitat II için İstanbul’da yapılan hazırlıklar ve ev sahipliği organizasyonu, yerel kongre turizmi sektörü tarafından üstlenilmiştir. İstanbul’un zengin kongre altyapısı ve uluslararası etkinlik düzenleme kabiliyeti sayesinde, konferans başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir.

Habitat Konferanslarının Genel Görünümü

Habitat I (Vancouver, 1976): İnsan yerleşimlerine dair ilk büyük küresel toplantı olup, kentleşme, konut ve sürdürülebilir kalkınma konularında küresel tartışmaların temelini atmıştır. Vancouver Deklarasyonu, kentsel planlamanın iyileştirilmesi ve yeterli konut sağlanması gerekliliğine vurgu yapmıştır.

Habitat II (İstanbul, 1996): Habitat I'in hedeflerini genişleten bu ikinci konferans, özellikle hızlı kentleşme ve sürdürülebilir bir şekilde yeterli barınma sağlama zorlukları bağlamında gerçekleştirilmiştir. Bu konferansın sonuçları, İstanbul Deklarasyonu ve Habitat Gündemi'ni içermektedir. Bu belgeler, kapsamlı bir küresel eylem planı sunmaktadır.

Habitat III (Quito, 2016): Habitat II'den 20 yıl sonra düzenlenen Habitat III konferansı, Ekvador’un başkenti Quito’da gerçekleştirilmiştir. Habitat III, "Yeni Kentsel Gündem" adı altında şehirlerin ve insan yerleşimlerinin sürdürülebilir kalkınmadaki önemini yeniden vurgulamış, önceki konferansların kazanımlarını güncelleyerek yeni zorluklara yönelik stratejiler belirlemiştir. Ancak, Habitat III'ün kararları, Habitat II'nin sonuçlarına dayanarak geliştirilmiş ve bu konferansta alınan kararların bir devamı niteliğindedir.

İstanbul Deklarasyonu ve Habitat Gündemi

Habitat II Konferansı'nda kabul edilen İstanbul Deklarasyonu, uluslararası toplumun insan yerleşimlerinde yaşam kalitesini iyileştirme konusundaki taahhüdünü yeniden teyit etmiştir. Herkes için yeterli barınmanın sağlanması gerekliliğine vurgu yapılmış ve kentlerin medeniyetin merkezleri, ekonomik kalkınmanın motorları olarak önemi kabul edilmiştir.

İstanbul Deklarasyonu ve Habitat Gündeminde yapılan başlıca taahhütler şunlardır:

Herkes İçin Yeterli Barınma: Hükümetler, herkesin sağlıklı, güvenli, erişilebilir ve uygun fiyatlı barınma ve temel hizmetlere sahip olmasını sağlamak amacıyla yaşam ve çalışma koşullarını adil ve sürdürülebilir bir şekilde iyileştirme taahhüdünde bulunmuştur.

Sürdürülebilir İnsan Yerleşimleri: Gündem, kaynakları verimli kullanan, ekosistemlere saygı gösteren ve çevre ile uyum içinde ekonomik ve sosyal kalkınmayı teşvik eden toplumların geliştirilmesine odaklanmıştır.

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Gündem, kadınların insan yerleşimleri gelişimindeki kritik rolünü kabul etmiş ve ilgili politika ve programlarda toplumsal cinsiyet eşitliğini teşvik etmeye yönelik taahhütte bulunmuştur.

Uluslararası İşbirliği: Habitat Gündeminin uygulanması için artırılmış uluslararası işbirliği ve ortaklıkların gerekliliği vurgulanmış, buna finansal destek, teknoloji transferi ve en iyi uygulamaların paylaşımı da dâhil edilmiştir.

İstanbul'da Alınan Kararlar ve Deklarasyonlar

İstanbul İnsan Yerleşimleri Deklarasyonu: Bu belge, dünya liderlerinin herkes için yeterli barınmanın sağlanması ve sürdürülebilir insan yerleşimlerinin geliştirilmesi konusundaki taahhütlerini özetlemiştir. Tüm hükümet seviyelerinde yeni ortaklıkların gerekliliğine vurgu yapılmış ve yerel eylem ve katılımın önemi vurgulanmıştır.

Habitat Gündemi: Bu kapsamlı plan, konferansın hedeflerine ulaşmak için stratejiler içermektedir. Bu stratejiler arasında kentsel yönetişimin iyileştirilmesi, kapsayıcı ve sürdürülebilir kentsel ekonomilerin teşvik edilmesi ve insan yerleşimlerinde çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması yer almaktadır.

Sonuç:

Habitat II Zirvesi, dünya genelinde sürdürülebilir kentleşme ve insan yerleşimlerinin iyileştirilmesi için önemli bir kilometre taşıdır. Zirvede kabul edilen İstanbul Deklarasyonu ve Habitat Gündemi, hükümetlere ve diğer paydaşlara şehirleşme sorunlarıyla başa çıkmada rehberlik etmeye devam etmektedir.

Habitat II Zirvesi, şehirlerin ve insan yerleşimlerinin geleceğini şekillendirmede kritik rol oynamış, uluslararası işbirliği ve dayanışma ruhunu pekiştirmiştir. Zirvede alınan kararlar, sürdürülebilir ve yaşanabilir şehirler yaratma yolunda atılmış önemli adımlardır.