Gymnos; Grekçe çıplaklar demek, gençlerin çıplak olarak beden egsersizleri yaptıkları, sosyal ve entelektüel buluşma yeriydi. Zamanla iyi eğitilmiş vatandaş, yönetici yetiştiren kurumlara dönüşürler. Gymnasion’un işlevleri:

• Fiziksel eğitim: Atletizm, dövüş sporları,
• Zihinsel eğitim: Felsefe, müzik,
• Askeri eğitim: Savaş tekniği,
• Sosyal yaşam: Felsefi tartışmalar, sosyalleşme.

Önceleri jimnastik hareketleri amatörce agoralarda yapılır, bunun gibi gösteriler kırsal bölgelerde düzenlenir ve yaşlılar toplanıp spor gösterileri izlerlerdi. Sonraları sporlar çeşitlenince (dövüş sporları, boks, güreş, disk atma, koşma, ata binme), bunlar için ayrı bir kamusal alan inşa etme ihtiyacı doğar. Böylece de gymnasion; agora, tiyatro ve stadion gibi kent yaşamının vazgeçilmezi, polisi tamamlayan alanlardan biri haline gelir. İlk dönemlerde iyi bir asker yetiştirilmesi amaçlanırken zamanla jimnastik, müzik, edebiyat ve felsefe dersleri zihinsel ve ruhsal eğitim de eklenir. Böylece iyi eğitilmiş Grek vatandaşlar yetiştiren eğitim kurumlarına, okullara dönüşürler. Sağlıklı eğitimin güzel, barışçıl bir çevrede yapılabilmesi için buna uygun bol sulu ve korunaklı yerler seçilirdi. Helenistik dönemden öncekiler şehir dışında inşa edilmiştir. Bu dönemden sonra şimdiki akademi, üniversite gibi eğitim kurumuna dönüşmesiyle şehir merkezine yakın yerlere de yapılır.

Gymnasiumlarda genellikle öğlene kadar güreş, boks, pankras, disk atma, uzun atlama, koşu gibi bedensel etkinlikler yapılır, öğleden sonra ise dil ve gramer, güzel konuşma, coğrafya, matematik ve müzik dersleri görülürdü. Zamanla politikacı yetiştiren kurumlar haline gelince de bouleutrion ve prytanion binalarının yakınına da inşa edilir. Her yaştan ve sınıftan insanlar buralarda vakit geçirirlerdi.

Gymnasion hep bir tapınağın yanında yapılırdı. Burada yapılan vücut hareketleri de tanrılara yapılan bir çeşit ibadet idi. Hellen tanrılarının çıplak, genç atlet olarak heykellerinin yapılmasının nedeni bu olsa gerek. Hellas’ın her kentinde değişik adlarda spor bayramları yapılırdı, bunların en ünlüsü Olimpia’da yapılandı. Bayramlarda epheboslar (delikanlılar)  gururla becerilerini gösterirlerdi. Gymnasionda genellikle Hermes ile Herakles‘e tapılır (ikisi de çoğunlukla çıplak gösterilir), bazılarının yanında kutsal alanıyla Asklepios da görülür. En eski ve en ünlü gymansionlar Atina’daki Akademia, Lykeion ve Kynosarges adlı okullardır. Hellenistik dönemde kentin sosyal ve kültürel merkezi haline gelir. Oyunlar müzikli şölenlerin, ziyafetlerin eşliğinde yapılırdı. 

İki genç etkinliklere birbirlerinin vücutlarına zeytinyağı sürerek hazırlanırlar, bedenlerindeki tozu toprağı Strigilis denilen metal aletle sıyırırlardı. Gymnasion sadece erkeklere mahsus idi. Güzel vücutlu genç, yakışıklı oğlanları sadece erkekler değil kadınlar da seyirci olarak izleyebilirlerdi. En küçük gymnasion Pompeii’de en büyüğü ise Pergamon’da görülür. Bazı gymansionların yıkılmış sütunlarının üstünde kül tabakasının bulunması bunların üstlerinin ahşap çatıyla kaplı olduğunu gösterir. Tümünde Peristylli (sütun dizisi) odalar iç avluya bakar. Peristyl sütunları arası normalden daha geniş tutulmuş böylelikle içeriye daha çok ışığın girmesi içerideki kişilerin iç avluyu daha kolay görmeleri amaçlanmıştır. Gymnasion Greklerle özdeşleşmiştir. Yabancı bir halkın Helenleşmesi için yapılan ilk yapı idi. Grek egemenliğinin son bulduğu her kentte önce gymnasionların yıkıldığı görülür.

Bugüne kadar birbirine tamamen benzeyen gymnasionlar bulunmamıştır. Hepsinin ayrı bir planı vardır. Örneğin Priene’de destek duvarlarıyla düz bir alan üzerindeyken, Pergamon’da ancak üç ayrı teras üzerinde yapılmıştır. Lykia’nın çok dağlık olması nedeniyle İonia gymnasionları arasında da büyük farklılıklar vardır. Bir kentte birden çok gymnasion olabilirdi. Örneğin Atina’da 10 gymnasion sayılmıştır. Pergamon’da 7, Efes’te 4 Thyateira’da 4, Miletos’ta 3 (4 de olabilir), Halikarnasos, Smyrna, Tralles’te 3, Priene, Termessos’ta 2 gymnasion vardı.

Gymnasionun Bölümleri

• Palaestra: Açık avlu, boks, güreş, atlama ve atma gibi antrenmanların yapıldığı yerdir, bazen gymnasion yerine de palaestra denir. Soyunma, banyo odaları burada bulunurdu.
• Ephebeion: Genç erkekler salonu palaestra’ya bakardı. Askeri eğitim yapıldığı yerdir.
• Apodyterion: Silah ve giysilerin bırakıldığı yer.
• Korykeion: Pankras ve boks çalışma odası.
• Loutron: Soğuk banyo odası.
• Xystus (Sistus): Kış antranmanlarının yapıldığı üstü kapalı alan.
• Paradromis: Xystus’un yanında üstü açık koşu alanı.

Gymnasion saygın, zengin kişiler arasından seçilen, adına Gymnasiarkhos (gimnasarkos) denen kişi tarafından yönetilirdi. Gösterileri organize etmek, öğrencilerin kontrolünü yapmak, hakemlik etmek, ödül vermek vs. gibi görevleri vardı. Bunlardan bazıları da tanınmış filozoflar olabiliyordu. Gymnasiarkhosların yardımcılarına da gymnastes denir. Roma zamanında gymnasionlar Grek dönemindeki önemini ve anlamını kaybeder, Romalılar eski binaları kullanmaya devam ederler. MS I. yüzyıldan itibaren de soyunma odaları, sıcak hamamlar, yeni antrenman yerleri ve yarışma alanlarının yapılmasıyla Gymnasiumlar görkemli lüks hamam yapılarına dönüşürler. Romalıların vazgeçilmez yapılarından biri oldu.

Notlar:

1. Grekçe “İon” son ekiyle biten kelimeler Latincede “İum”,  “Os” ile bitenler ise “Us” olur.
2. Gre: Gym -Çıplak, Jimnastik- Çıplak yapılan hareketler, Türkçeye Fransızca söylenişi ile girmiş; jimnastik (TDK) ama ilginç olan bunun federasyonun adı İngilizce söylenişi ile “Türkiye Cimnastik Federasyonu” olmuş.
3. Pankras: Hemen hemen her türlü hareketin serbest olduğu güreş türü.
4. Paleastra-güreş alanı, genellikle gymnasioun içinde bir bölümdü. Bazen paleastra gymnasion yerine de kullanılır (örneğin Vitrivius)
5. Bugün Almanya’da Lise eğitimi veren okullara Gymnasium denmekte
6. Gymnasionlarda iki genç erkek birlikte hareket eder, birbirlerine yardım eder, savaşlarda da birbirlerini korurlardı. Bu da aralarda bir cinsel, duygusal bağ oluştururdu.
7. Pederasty: Yetişkin erkeklerin özellikle gymasionlarda eğitim gören ergen veya henüz ergen olmamış oğlanlarla seksüel bir ilişikleri vardı. Buna Pederasty denir. Pais (pedo)-oğlan+ erastes (Eros) -sevmek anlamındadır. Yetişkin olan kişi toplumda saygın, evde karısı çocukları olan kişi olabilirdi. Bu ilişkiler gizli, saklı değildi, herkes tarafından bilinirdi.
8. Cicero: Republica adlı eserinde “Apud Graecos opprobrio fuit adolescentibus, si amatores non haberent ”(Yunanlılarda, delikanlıların erkek sevgililerinin olmaması, ayıp sayılıyordu) der.
9. Kulamparalık-Oğlancılık: Ar.gulam+Far. seven anlamında perest, gulamperest-oğlan seven Türkçe’de Kulampara olmuş. Kadınseven -Zampara olması gibi