Gösterişçi Tüketim
KAVRAM Ekonomi
-
2025
Tüketim, yaşam boyu kesintisiz devam eden kaçınılmaz bir etkinliktir; dolayısıyla birey, dünyaya gözlerini açtığı andan itibaren bir tüketici kimliğiyle varlık göstermektedir. Tüketim davranışı, kimi zaman ihtiyaç duyulan, kimi zaman ise sadece arzu edilen ürün veya hizmetlerin taşıdığı sembolik anlamlar temelinde şekillenmektedir. Başka bir deyişle, yalnızca bir nesnenin sahiplenilmesi ya da kullanılması anlamına gelmemekte, aynı zamanda toplumsal ilişkilerin kurulmasına aracılık eden ve bireyin toplumdaki yerini biçimlendiren bir süreç olarak da irdelenmektedir. Bu perspektiften değerlendirildiğinde, tüketim davranışı ‘gösteriş’ boyutuyla ilişkilendirilmektedir.
Prestij veya statü sembolü olarak gerçekleştirilen ve bireye psikolojik düzeyde tatmin sağlayan harcama davranışı, ‘gösterişçi tüketim’ olarak ifade edilmektedir. ‘Veblen etkisi’ olarak da bilinen kavram, Amerika’nın en tanınmış sosyal düşünürleri arasında sayılan 'Thorstein Veblen' tarafından ilk kez 1899 yılında yayımlanan ‘The Theory of the Leisure Class (Aylak Sınıfı Teorisi)’ adlı eserinde ortaya konulmuştur. Tüketim ile sosyal sınıflar arasındaki ilişkiye dikkat çeken Veblen, ilgili harcama davranışı biçiminin özellikle üst sınıflar ve onlara benzemek isteyen diğer gruplarca benimsendiğini vurgulamıştır. Yapılan araştırmalar, gösterişçi tüketimin bireylerin hayatlarının önemli bir parçası olduğunu göstermektedir. Bu tüketim davranışında bir ürün veya hizmetin değerini başkalarının onlardan hoşlanması ve onlara hayranlık duyması belirlemektedir. Toplumda yalnızlık hisseden bireyler böylelikle daha fazla tüketmeyi teşvik eden üreticilerin etkisi altına girmektedir. Satın alınan ürünler, lüks ve erişimi sınırlı niteliklere sahip olup, markalı kıyafetler, parlak mücevherler ve prestijli otomobiller öne çıkan harcama kalemleridir.
Turizm bağlamında gösterişçi tüketim, turistin seyahat deneyimini sadece dinlenme ve keşif amacıyla değil, prestij ve sosyal statü sergilemek için bir araç olarak kullanmasıyla ilişkilidir. Tüketim aracılığıyla sosyal görünürlüğünü artırmak isteyen turistler, örneğin beş yıldızlı otellerde konaklamayı, lüks restoranlarda yemek yemeyi veya popüler etkinliklere katılmayı tercih etmektedir. Gösterişçi tüketime yönelik turizm deneyimleri, en çok sosyal medya platformlarında paylaşılarak gösterilmektedir. Sosyal medya platformları, bu tüketim davranışını hem teşvik eden hem de yaygınlaştıran etkili araçlardır. Özellikle ‘influencer’ denilen dijital etkileyicilerin turizmle ilgili paylaşımları, takipçilerini benzer gösterişçi tüketime yönlendirme konusunda önemli bir rol oynamaktadır.
Referanslar
Çetin, M. (2019). Restoran tercihinde gösterişçi tüketim eğilimi, Turizm Akademik Dergisi, 6 (2): 227-238; Çinar, İ. (2014). Ölüm kaygısı ve gösterişçi tüketim eğilimi, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (5): 89-104; Güleç, C. (2015). Thorstein Veblen ve gösterişçi tüketim kavramı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (38): 62-82; Koçak, P.G. (2017). Gösterişçi tüketim üzerine teorik ve uygulamalı bir çalışma: Pamukkale Üniversitesi örneği, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31 (43): 79-112.