Garnett, Lucy Mary Jane

Kişi Yazar

(1849 - 1934)

Özel hayatı hakkında oldukça sınırlı bilgi bulunmaktadır. Ancak yaptığı işler ve bunlar hakkında yapılan yorumlardan onun entelektüel profilini çizmek mümkündür. 1904 tarihli kitabının tanıtımında Türkiye aile yaşamı üzerine iyi tanınan bir otorite olarak nitelendirilir. Mazower’sa onu Osmanlı Balkanlarının öncü etnograflarından saymaktadır. Garnett gerçekten de Osmanlı’nın kendi etnograflarını henüz yetiştirmediği bir dönemde yaptığı çalışmalarla, Türkiye etnografi ve kültür tarihi açısından özel bir yere sahiptir.

Garnett, üç kuşaktır Osmanlı topraklarında konsolosluk yapan bir ailenin üyesi olan John Elijah Blunt (John Blunt’ın torunu, Charles Blunt’ın oğlu) ve eşi Lady Fanny Blunt’ın (İstanbul doğumlu olup babası Donald Sandinson, annesi Mary Zohrab’dır) çocuklarına öğretmenlik yaparak, yaklaşık sekiz yıl Osmanlı topraklarında çalıştı, yaşadı. Osmanlı geleneksel kültürleri üzerine üretimlerine de bu süreçte başladı.

Garnett’in çalışmalarının, kendisiyle hemen hemen aynı dönemlerde Osmanlıya gelmiş kadın ya da erkek seyyahların ortaya koyduklarından şu üç yönüyle ayrıldığı ileri sürülebilir: Öncelikle Garnett, Osmanlı topraklarındaki anılarını ya da öz-yaşam öyküsünü kaleme almadı. Dolayısıyla seyahatname, mektup ya da günlük gibi bir anlatı türünü de kullanmadı. Garnett, bilimsel nitelikli makale ve kitaplar yazdı, çeviriler yaptı. Bunları da Folklore Society’nin (kuruluş 1878, Londra) toplantılarında ve en az bir uluslararası halkbilimi kongresinde anlattı (1893, Chicago, ABD). Ayrıca etnografik içerikli yazılarını Britanya’daki Folklore, The Leisure Hours, The Wesleyan-Methodist gibi çeşitli dergilerde yayımladı. İkincisi, Osmanlıya oryantalist, egzotik bir çerçeveden ya da turistlerin klişeleşmiş temalarıyla bakan çağdaşı seyyahlardan farklı olarak, Osmanlıyı etnografik bakış açısından anlatmayı amaçladı. Döneminin halkbilimi kuram ve yaklaşımlarına uygun olarak Osmanlı halkını tanımlamaya çalıştı, modern Osmanlı devletindeki halkların sakladığı, antik dönemlerden geriye kalmış geleneksel bilgiyi ortaya koymayı hedefledi. Son olarak Garnett, birçok seyyahın yaptığı gibi geniş imparatorluk coğrafyasındaki tüm Müslüman halkları genelleştirerek bir halkmış gibi anlatmadı, etnik soyların ve onların geleneksel bilgilerinin farklılıklarını vurguladı.

Kaleme aldığı çalışmaların önsözleri ve içeriklerinden, Garnett’in eserlerini oluştururken şu yolları izlediği anlaşılmaktadır: Bir, himayesi altında olduğu Blunt Ailesinin çalışanlarından, ailenin tanıdıkları, misafir ettikleri ya da misafir olduklarından derlemeler yapmak. İki, içinde bulunduğu ortamlarda sistematik olmayan gözlemler yapmak. Üç, başkalarının Türkiye hakkında yazdıklarından yararlanmak. Örneğin Garnett, 1890 tarihli kitabını hazırlarken, yazımına kendisinin de yardım ettiği, Lady Blunt’ın 1878 tarihli kitabından faydalanır (The People of Turkey: Twenty Years’ Residence Among Bulgarians, Greeks, Albanians, Turks, and Armenians). Dört, kendi çevirdiği eserleri kullanmak. Örneğin, farklı yayınlarında sıkça Greek Folk Poesy kitabından parçalar kullanmak (Londra: David Nutt, 1886). Beş, kendi kaleme aldığı kitap ve makalelerden seçmeler hazırlamak. Örneğin, Ottoman Wonder Tales (Londra: A. and C. Black Limited, 1915) adlı kitabındaki 14 masalın büyük bir kısmı, kendisinin 1886 ve 1890 yıllarında yayımladığı iki farklı kitaptan seçilmiş olduğu bilinmektedir. Ancak hem çalışmalarını hazırlarken kullandığı yöntemler hem de Osmanlı’da geçirdiği sekiz yıl içerisindeki konumu dolayısıyla Garnett’in eserlerinde anlattığı Anadolu coğrafyasını tüm genişliğiyle görmediği ileri sürülebilir. Garnett olasılıkla, Blunt Ailesi üyelerinin Osmanlı topraklarında görevli (örneğin Selanik, İzmir, Manastır, Üsküp, Volos, Mytilene, Rodos) ve davetli olduğu ya da yaşadığı yerleri görür (örneğin İstanbul, Bursa).

Garnett’in tipik bir Viktorya dönemi, eğitimli, liberal, orta sınıf bir kadın olduğu anlaşılmaktadır. Bu karakteri dolayısıyla onun Osmanlıya üç belirgin tarz içinde baktığı ileri sürülebilir: İlki, Osmanlı’ya Osmanlı’daki Müslüman ve diğer dinlere mensup kadınların hak ve statüleri açısından bakmaktır. Bu noktadan Garnett, Avrupalı kadınlara kıyasla Osmanlı kadınlarının hukuki haklar açısından daha iyi bir durumda olduğunu düşünüyordu. İkincisi, meclisin varlığı odağından Osmanlı’ya bakmaktır. Örneğin Garnett, 1890 tarihli kitabında sadece sultanın olduğu bir sistemi halkların gelişmesinin önünde engel olarak görmektedir. 1915 tarihli kitabının önsözünde açıkça belirttiği üzere de 1908 meclisini desteklemektedir. Hatta 1909 tarihli kitabını Türk anayasasının babası, devlet adamı, vatansever ve şehit Mithat Paşa’ya ithaf etmiştir. Bu tutumun etkisi, örneğin 1909 ve 1911 tarihli kitaplarının içeriğinde de görülmektedir. Kitaplarda Osmanlı, modern bir devlet gibi, daha sosyolojik bir çerçeveden; geçim biçimi ve yaşam çevresi (kent, tarım ve çobanlık) ile farklılaşan nüfus yapısı ve kurumlar (hukuk, askerlik, eğitim vb.) açısından tanıtılmaktadır. Üçüncüsü de halkların farklılıklarıyla oluşturduğu bir birliktelik olarak Osmanlıya bakmaktır. Garnett Osmanlıyı, farklı halkların katkısıyla oluşmuş bir medeniyet olarak görüyordu. Bunda hem Osmanlıya ilişkin sahip olduğu bakış açısının hem de dönemin halkbilimi anlayışının etkisi vardır.

Türkiye içinde ve dışında Garnett’e ün kazandıran eseri, ilk baskısını 1890’da yapan The Women of Turkey and Their Folklor-Lore’dur (Londra: David Nutt, 270 – 271 Strand, W.C.). Kitap, Türkiye’nin Kadınları ve Folklorik Özellikleri adıyla 2009’da Türkçeye çevrildi (Çev. N. Elhüseyni, İstanbul: Oğlak). Garnett’in Osmanlı kültürü üzerine en hacimli ve temel eseri olan bu kitap, onun sonraki kitap ve makalelerine de kaynaklık etti. Garnett bu kitapta Osmanlı kadınlarını sosyal statü, aile, inanç, tören, eğlence, eğitim ve çeşitli halk edebiyatı ürünleri aracılığıyla inceledi. Ele aldığı Osmanlı tebaası kadınların etnik - din durumlarıysa şöyledir: Hıristiyan Halklar (Valahlar, Rumlar, Ermeniler, Bulgarlar ve Frenkler), Yahudiler (Yahudiler ve Dönmeler) ve Müslüman Halklar (Kürtler, Çerkezler, Yörükler, Arnavutlar, Tatarlar, Çingeneler ve “Osmanlılar”).

Garnett’in Osmanlı kültürü üzerine kitaplarından bazıları şunlardır: Turkish Life in Town & Country, Londra: George Newnes, 1904; The Turkish People, Their Social Life, Religious Beliefs And İnstitutions, And Domestic Life, Londra: Methuen & Co., 1909; Turkey of Ottomans, Londra: Sir Isaac Pitman & Sons, Ltd., 1911; Mysticism and Magic in Turkey, New York: Charles Scribner’s Sons, 1912 (Osmanlı Toplumunda Dervişler ve Abdallar, Çev. H. Öz, İstanbul: Dergâh, 2010).

Referanslar

Dorson, R. M. (1999). British Folklorist – A History / History of British Folklore Vol. One. Londra: Routledge.; Hartland, E. S. (1892). Report on Folk-Tale Research, 1890-91, Folk-lore, 3(1): 111-129.; Kara, Ç. (2016). Etnograf Lucy Garnett’in Harika Osmanlı Masalları. İçinde; INOCTE 2016 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches Sarajevo Proceedings Book (ss.145-161). Konya.; Mazower, M. (2002). Travellers and the Oriental City, c. 1840-1920, Transactions of the Royal Historical Society, 12: 59-111.; Melman, B. (1992). Women’s Orients: English Women and the Middle East, 1718–1918: Sexuality, Religion and Work. Ann Arbor: University of Michigan Press.