"Frunze’nin Türkiye Anıları" Başlıklı Kitap

Seyyah ve Seyahatname Seyahatname

Ukraynalı Devrimci Lider Frunze, Kasım 1921-Ocak 1922 tarihleri arasında, Türkiye Kurtuluş Savaşı esnasında, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin elçisi olarak dönemin Ankara hükümetiyle diplomatik ilişkiler kurmak amacıyla Anadolu’da bulundu. Türkiye Anıları kitabı, bu döneme ait anılarından oluşmaktadır. Frunze’nin Rusça olarak yazdığı anıların aslı, Asker İşçi Kızıl Ordu Akademisinde saklanmaktadır. Rusça aslından ilk çevirisi 1978 yılında Ahmet Ekeş tarafından yapılan eser, Cem Yayınevi tarafından yayımlandı.

Frunze, Türkiye’ye ilk olarak denizyoluyla geldi ve Trabzon limanından ülkeye giriş yaptı. Trabzon’un ardından rotası; Samsun, Amasya, Çorum, Kırıkkale ve nihayetinde Ankara’daki elçilik binası oldu. Yine aynı güzergahı izleyerek ülkesine dönen Frunze’nin bu kara yolcuğu sırasında yolun koşullarına göre kimi zaman at, kimi zaman yaylı araba (kendi tanımıyla, küçük dört tekerlekli yaylı Türk arabası), kimi zaman da tren kullandığını öğreniyoruz. Bu yolculuklar boyunca, Ukrayna heyetinin Türkiye’de iyi ağırlandığını ve ağırlayan kişilerin ellerinde bulunan mevcut imkanlarla en iyisini yapmaya çalıştıklarını ve heyetin bundan memnun kaldığını, Frunze’nin Türkiye Anıları kitabında yer verilen, ülkesine döndüğünde sunmuş olduğu rapordaki şu ifadesinden yola çıkarak açıkça söyleyebiliriz: “Türk halkının geniş bir bölümünün, Türk köylüsünün, Türk ordu yöneticilerinin gösterdiği yakın karşılama gerçekten yürekten ve dostçaydı.”

Frunze’nin Türkiye anılarında, yolculuğu esnasında karşılaştığı her durumu, olayı ve bilgiyi tespit niteliğinde not ettiğini görmekteyiz. Frunze,“…şu anlaşılıyor ki Sovyetler Birliği’ne hayat Türkiye’dekine oranla önemli ölçüde ucuz” “Bizde Ukrayna ve Rusya’da aynı paraya en iyisinden birkaç at birden alınabilir” ifadelerinden de göreceğimiz gibi, sıklıkla genel ya da özel durumlar için ülkesi ile Türkiye arasında kıyaslama yaparak; ülkeler arasındaki farklılık ve benzerliklerin altını çizdiğini söyleyebiliriz. Frunze’nin politik bir figür olması ve ziyaretin Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı sırasında gerçekleşmiş olması nedeniyle eserde, özellikle köylerde yaşanan ekonomik koşulların kötülüğüne; erkeklerin cephede savaşta ya da ölmüş olması nedeniyle çalışanların yalnızca yaşlı, kadın ve çocuklardan oluşuyor olmasına; maddi kaynakların yetersizliğine ancak tüm bunlara rağmen halkın bağımsızlığı için var güçleri ile çalışıyor olmalarına dikkat çeker. Frunze, savaş ile ilgili izlenimlerinin yanı sıra, gezi esnasında karşılaştığı Türkiye’de yaşayan farklı etnik gruplardan; bu grupların birbirleri ile olan ilişkilerinden; insanların kılık kıyafetlerinden; yaşayış biçimlerinden ve görünüşlerinden de söz eder. Karşılaştığı doğa koşullarını, ülkenin iklimini, kentlerin doğal ve tarihi dokusunu da tasvir ederken zaman zaman etkilendiği görüntülerle karşılaştığından bahsetti. Ayrıca Frunze Türkiye’deki okullara, kültürel faaliyetlere, işçilerin çalışma koşullarına ve ücretlerine, yargı sistemine, dini yapısına kadar detaylı olarak gözlemlerine anılarında yer verdi. Bu kitap özellikle Ukraynalı bir siyasetçinin gözünden o dönemin Türkiye’sinin hangi gözle görüldüğünü ve nasıl algılandığını göstermesi açısından önemli bir seyahatnamedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Frunze, M. V. (2019). Ukraynalı Devrimci Lider Frunze’nin Türkiye Anıları (Kasım 1921-Ocak 1922) (Çev. T. Corukoğlu), Eskişehir: Dorlion Yayınları.; Furnze, M. V. (1978). Ukraynalı Devrimci Lider Frunze’nin Türkiye Anıları (Kasım 1921-Ocak 1922) (Çev. A. Ekeş). İstanbul: Cem Yayınevi.; McMeekin Ersoy, N. (2007). Turkey’s Relations with the Bolsheviks (1919-1922) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: The Institute of Economics and Social Sciences of Bilkent University.