Folklorismus

Kavram Sosyoloji

Türkçe dilinde daha yaygın kullanılan şekliyle folklorizm, geleneğin bağlamı dışında kullanılmasını ifade etmek için ortaya atılmış üç kavramdan biridir. Tarihsel sırayla bu kavramlar; fakelore (sahte bilgi), folklorismus ve icat edilmiş gelenek kavramlarıdır. Aralarında ufak farklar olmakla birlikte üçü de eskiden halk bilgisi, şimdilerde ise somut olmayan kültürel miras olarak adlandırılan uygulama ve pratiklerin, modern zamanlardaki üretim ve yeniden üretimlerini ifade etmekte, modernitenin bunlar üzerindeki etkisini açıklamaya çalışmaktadır.

Halkbilimi alanında ortaya atılan ve folklorismusa öncülük eden ilk terim fakelore’dur. İngilizce halk bilimi anlamına gelen folklore teriminin kelimeleri ile oynanarak fakelore şeklinde ifade edilen kavramı, Amerikalı halkbilimci Richard Dorson 1950 yılında ortaya attı. Dorson, halk hikayeleri gibi sözlü anlatıların kitap olarak yayımlanması sırasında, sahadan derlenen orijinal metinde olmayan olayların hikâyeye eklenmesini ve bunun gerçek folklor gibi sunulmasına tepki olarak bu tür hikayeleri sahte bilgi anlamına gelen fakelore veya uydurma folklor terimi ile tanımladı. Yani ilk ortaya çıkışında fakelore, özellikle sözlü ürünlere yapılan müdahaleleri kastetmektedir. Bu müdahale ile aslında alandan toplanmamış, fakat alandaki bazı gerçekliklere referans veren, sürekli bir tekrar zinciri ile yeniden yazılarak gerçek oldukları kabul edilmiş sahte ve sentetik eserlerdir. Dorson, fakelore’u başta halk hikayeleri ve halk kahramanları gibi sözlü ürünler için kullandı. Sözlü ürünler dışında kalan her türlü uygulama ve pratiğin geleneksel işlevi dışında kullanımı için Alman halk bilimci Moser tarafından 1962 yılında ortaya atılan kavram, folklorismustur.

Moser’in tanımladığı haliyle folklorismus, kültürel unsurların, doğal ortamından ve geleneksel bağlamından soyutlanarak ticari amaçlarla kullanılmasını ifade eder. Geleneksel bağlamından, yani geleneksel icra ortamından, icracılarından, izleyici ve katılımcılarından ya da icra amaçlarından koparılan kültürel unsurlar yapısal özelliklerini ve işlevlerini kaybederek sahnede, festivallerde, turizmde ve radyo, televizyon gibi kitle iletişim araçlarında kullanılan birer meta haline gelmiş olur. Böylece geleneksel bağlamından uzaklaşarak ekonomik bir bağlam kazanan kültürel unsurlar, çoğu zaman yeniden diriltme ya da yeniden canlandırma gibi ekonomi ve kültür politikalarının da birer parçası haline gelir.

Turizm literatüründe bu olgu, kültürün metalaşması şeklinde tanımlanır. İcat edilmiş gelenek ise, Hobsbawm ve Ranger tarafından geliştirilen ve belli davranış kalıplarının sürekli olarak tekrarlanması ile ne zaman ortaya çıktığı tespit edilebilecek kadar sonradan icat edilen yeni gelenekler anlamına gelmektedir. Bu kavram, her folklor unsurunun bir zamanlar birileri tarafından icat edildiği, bu icadın ne zaman gerçekleştiğini bilmenin onu sahte yapmadığı şeklinde eleştirildi. Diğer taraftan, özellikle aşağılık kompleksleri olan toplumların bu acılarını aşmak için halk kahramanlıkları gibi hikayelerle kendilerine bir gelenek icat ettikleri iddia edilmektedir. Dorson ve diğer halkbilimciler, fakelore ve folklorismusu gerçek folklor ürünlerine zarar verdikleri için eleştirirken, Barbara Kirshenblatt-Gimblett ve Alan Dundes, doğru metotlarla incelenmesi şartıyla folklorun uygulamalı yanını yansıttıkları için bu olguları olumsuz olarak değerlendirmemektedir.

Referanslar

Bendix, R. (2009). In Search of Authenticity: the Formation of Folklore Studies. University of Wisconsin Press; Dorson, R. M. (1950). Folklore and Fakelore, American Mercury, 70 (1950): 335-48; Hobsbawm, E. ve Terence R. (Editörler). (2012). The Invention of Tradition. Cambridge University Press; Šmidchens, G. (1999) Folklorism Revisited, Journal of Folklore Research, 36 (1): 51-70; Türker, A., Kurt, S. ve Özaltın Türker, G. (2016). Fakelore ve Folklorizmin Turizm İle İlişkisi Üzerine Kavramsal Bir İnceleme, TURAN: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 8 (31): 360-372; Wolf-Knuts, U. (2007). Folklorizm, Nostalji ve Kültürel Miras. İçinde; S. Gürçayır (Editör), Folklorun Sahtesi: Fakelore (ss. 175-181). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Moser, H. (1962). Vom Folklorismus in unserer Zeit, Zeitschrift für Volkskunde, 58 (2): 177-209.