Erkin, Behiç

Kişi

(1876 – 1961)

Eski Mülkiye mensuplarından Şûku’ş-Şuyûh (Basra) kaymakamı iken vefat eden Cemil Beyin oğlu olarak İstanbul’da doğdu (1876). Babası Cemil Bey, Behiç Beyin annesinden ayrıldıktan sonra üç evlilik daha yaptı. Behiç beyi eniştesi Hidayet Paşa büyüttü, eğitimiyle ilgilendi. 
Behiç bey, ilk eğitimini eniştesi Hidayet Paşa’nın Tesalya Yenişehir’inde müşir olduğu sırada almaya başladı. O yıllarda Basra şehri inanılmaz derecede karışık olduğundan, Hidayet Paşa Behiç Beyin eğitimini özel hocalar tutarak yapılmasına karar verdi. Behiç Beye Basra’da iken bahriye zabitleri Fenerli Ahmet Bey, Sahir Vapur kaptanı Kolağası Sadık Efendi ve Müjderasan vapuru kaptanı İsmet Efendi ders verdiler. Öğrenimine daha sonra eniştesi Hidayet Paşa’nın tayinleri dolayısıyla Erzincan’da, Askeri Rüştiye Mektebi ile İstanbul’da, Soğukçeşme Askeri Rüştiyesine devam etti. 1893 yılının Mayıs ayında Harbiye Mektebi’nin zậdegậh sınıfına kaydı yapıldı. Behiç Bey zậdegậh sınıfını, İkinci Abdülhamit’in dậmatlarının askeri tahsil görmeleri için Harbiye Mektebi'nde açtığını anılarında yazıyor. Zậdegậh sınıfında 40 öğrenci eğitim gördü, ama bunlardan yalnızca ikisi kurmay sınıfına geçmeyi başardı. Bunlardan biri de Behiç Bey’dir. 
Behiç Bey, 26. 01. 1902 yılında mezun oldu ve kurada ilk görev yeri olarak merkezi Selanik-Manastır olan III. Ordu’yu çekti. Behiç Bey orduda süvari ve topçu sınıflarında görev yaptı. Bu arada Behiye Hanım ile evlendi. İlk görev yeri olarak 17. Nişancı Taburu’nda, 2. Birlik, Hassa Süvari Alayı’nda görevlendirildi. 1904 yılında kolağası oldu. 1904’de 17. Nizamiye Fırkası erkan-ı harbiyesine memur edildi. 1904’de ayrıca İstanbul-Selanik İltisak Hattı Muhafızlığı’nda görevlendirildi. Bu görev Behiç Beyin demiryolculuk alanındaki ilk deneyimlerini elde etmesini sağladı. 1907’de binbaşı oldu. 1909’da 17. Nizamiye Alayı Komutanlığına atandı ve daha sonra aynı yıl Ergiri Planka Mevkii Komutanlığı’na tayin oldu. Yine 1909 yılının Ağustos ayında Firzovik’de ayaklanan Arnavutların takibi için müfreze komutanlığı yaptı. 1910 yılında demiryollarının korunması için Selanik-İstanbul hattı askeri komiseri oldu. 1912’de İstanbul’a döndü. 1914 yılında Harbiye Dairesi Ahz-ı Asker Kalemi amirliğine getirildi. Behiç Bey İstanbul’da sırasıyla Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Dairesi 3. Şube, 11. 02. 1914 tarihinde Harbiye Dairesi Ordu Şubesi Ahz-ı Asker Kalemi amiriliğinde görevlendirildi. 1. 03. 1914’de kendisine bağlı Balkan Harbi hizmetlerinden dolayı bir sene kıdem zammı verildi. 14 Haziran günü ise Ordu Dairesi İkmal Şubesi müdür muavinliğine tayin edildi.
Behiç Bey 20. 11. 1914 tarihinde kaymakamlığa (yarbaylığa) terfi edildi. Nisan 1915 – 29. 11. 1915 tarihlerinde Ordu Dairesi Riyaseti Vekâleti’nde bulunurken 10. 02. 1916 tarihinde aynı dairenin reis muavinliğine tayin edildi. Behiç beyin rütbesi bu vazifede iken 1. 03. 1917 tarihinde miralay rütbesine terfi edildi. Bu yılın yaz aylarında, 19 Temmuz – 28. 08. 1918 devresinde Azerbaycan’da teşkilât-ı askeriye memurluğunda bulunduktan sonra tekrar İstanbul’a döndüğünde yeni vazifesi Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesinde Teşkilat ve Bütçe Komisyonu riyaseti oldu.
Behiç Bey, bu yıllardan sonra Anadolu Demiryolları İşletme Müdürlüğü (16 Temmuz – 12. 08. 1920), daha sonra da Müdir-i Umumiliği (3. 08. 1920 – 17. 08. 1921) görevlerinde bulundu. Bu görevden sonra ise Müdafaa-i Milliye Vekâleti müsteşar muavinliği (18 Ağustos – 14. 10. 1921) ve İhzarat-ı Sulhiye Komisyonu askeri azalığı (15 Ekim – 30. 11. 1921) görevinde bulunduktan sonra tekrar Anadolu – Bağdat Demiryolları Müdir-i Umumiliği görevine döndü. Behiç Bey, bu görevde bulunduğu sırada (1. 12. 1921 – 31. 12. 1925) demiryollarının yeniden doğuşunu ve kuruluşunu gerçekleştiren hummalı bir çalışma içine girdi.
Behiç Bey, Anadolu – Bağdat Demiryolları Müdir-i Umumiliği görevinde iken 31. 12. 1925 tarihinde İstanbul milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne girdi. Eski görevine kısa bir süre fahri olarak devam ettikten sonra, 14. 01. 1926’da Nafia Vekaleti (Bayındırlık Bakanlığı) görevine getirildi. Behiç bey Nafia Vekili olarak 15. 10. 1928 tarihine kadar görev yaptı.
Behiç Bey 4. 11. 1928 tarihinde Peşte (Macaristan) Büyükelçiliği'ne atandı. Bu görevde 23. 07. 1939 tarihine kadar kaldı. Daha sonra ikinci büyükelçilik görevine, Paris Büyükelçiliği’ne atandı. Soyadı yasasından sonra Erkin soyadını alan Behiç Bey, Paris Büyükelçisi olarak 24. 07. 1939 – 13. 07. 1943 yılları arasında görev yaptı. 1939-1943 yılları arasındaki Paris Büyükelçiliği döneminde 20 bin Türkiye kökenli Yahudiye Türk Vatandaşlık Sertifikası vererek, onların trenlerle Türkiye’ye gönderilmesini sağladı Böylelikle yaklaşık 20 bin Yahudi’nin Nazi toplama kamplarına gönderilmelerini önledi.
Büyükelçilik görevinden sonra ülkeye dönen Behiç Erkin, 1943-1945 yılları arasında Çankırı milletvekilliği yaptı. İlerleyen dönemlerde Cenup Demiryolları İdare Meclisi Başkanlığı (1947-1949) ve Türkiye Kredi Bankası İdare Meclisi Üyeliği (1955-1961) görevlerinde bulundu. Behiç Erkin Türk-Fransız Kültür Cemiyeti, Eski Muharipler Cemiyeti, Avrupa Dünya Federasyonu Fikrini Yayma Cemiyeti’nin de üyeliklerinde bulundu. Behiç Erkin İstanbul’da, 85 yaşında vefat etti (1961).

Referanslar

Erkin, B. (2010). Hâtırat (1876 – 1958). (Yayına hazırlayan: Ali Birinci). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, III-4, Dizi-Sayı 2; Kıvırcık, E. (2007). Büyükelçi. İstanbul: GOA Basım Yayın ve Tanıtım San. Tic. Ltd. Şti; Kıvırcık, E. (2008). Cepheye Giden Yol. İstanbul: GOA Basım Yayın ve Tanıtım San. Tic. Ltd. Şti.