Erdebil Köşkü (Ber Der-i Pir)
Doğal ve Kültürel Miras Bina
Dicle Köprüsü’nün batısında, yüksek bir tepeden köprüye bakmaktadır. Karşısında Dicle Nehri, tarihi On Gözlü Köprü ve Kırklar Dağı yer almaktadır. Ber Der-i Pir olarak da adlandırılıyor. Etrafı geniş bahçelerle çevrili olan köşk, havuzlu ve iki katlı bir yapıdır. Yöresel özellik itibariyle bazal taş olarak adlandırılan taşlar kullanılarak inşa edilmiş, yığma yapım sistemi uygulanmıştır. Alt katında eyvan ve odalar, üst katında da yine oda ve teras yer almaktadır. Avluda havuzu vardır. Eyvanında su sebili bulunmamaktadır. Yakınında yer alan bir başka tarihi köşk olan Gazi Köşkü ile plan ve mimari özellik bakımından benzerlik göstermektedir.
Yapım tarihi ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Buna karşın mimari özellikleri göz önüne alındığında XIX. yüzyıl sonu XX. yüzyıl başında inşa edildiği yönünde tahminler bulunmaktadır. Dicle Nehri kenarında yer alan dokuz adet yazlık köşkten, günümüze kadar sağlam kalmayı başarabilen dört köşkten biridir. Ayrıca yine Dicle Nehri kıyısındaki diğer köşk yapılarının da Erdebil Köşkü’nden ilham alınarak inşa edildiği ifade edilmektedir.
Bir rivayete göre MS 512 yılında Kırklar Dağı’nda yer alan bir manastıra ulaşımın sağlanabilmesi için Dicle Nehri üzerine yapılan köprünün uzun zaman alması sebebiyle, köşkün, köprü yapımında çalışan işçilerin konaklamaları için inşa edildiği ileri sürülmektedir. Ancak bu bilgiyi doğrulayacak herhangi bir yazılı kaynak bulunmamaktadır. VIII. ve XI. yüzyıllarda ise köprü ve köşkün Emeviler ve Merdaniler döneminde yeniden elden geçirildiği; XVII. yüzyıla gelindiğinde ise Osmanlı yönetimindeki köşkün, Diyarbakırlı İbrahim Hafid Paşa’ya armağan edildiği bilgisi bazı kaynaklarda yer almaktadır. Bazı görüşler ise, bölgede On Gözlü Köprü’ye bakan tüm köşklerin, dönemin zengin ve varlıklı ailelerinin yaz ve sonbahar mevsimlerinde dinlenme alanı olduğu yönündedir. Yine bu bölgede bulunan diğer köşklerin ve Erdebil Köşkünün yapısal özelliği göz önüne alındığında ise, bazalt ve malta taşı birlikteliğinin Akkoyunlu dönemi mimari tarzına işaret ettiğine yönelik görüşler de mevcuttur. Anlaşılacağı üzere köşkün ilk kuruluş tarihi ve kronolojik gelişimi ile ilgili üzerinde fikir birliği sağlayan net bilgiler yerine, tahmine dayalı çeşitli bilgilerin bulunduğu görülmektedir.
Erdebil Köşkü dönem dönem onarım görsede günümüze kadar sağlam kalmayı başarabilen önemli tarihi yapılar arasında yer almaktadır. Köşk, restorasyon çalışmaları sonrası 05. 04. 2009 tarihinde restoran olarak faaliyete girmiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün sahipliğinde hizmet vermiştir.
Referanslar
Baran, M. ve Yılmaz, A. (2013). Diyarbakır Köşkleri. İçinde; Y. K. Haspolat ve A. Alyamaç Yılmaz (Editörler) Tarih-Kültür-İnanç Kenti Diyarbakır (ss.173-188). İstanbul: Uzman Matbaacılık; https://www.researchgate.net/profile/Ayhan_Karakas/publication/299861322_Kirsal_Turizm_Kirsal_Kalkinma_Iliskisi_ve_Dunyadan_Kirsal_Turizm_Ornekleri/links/5706737e08aecbf68ba9d711/Kirsal-Turizm-Kirsal-Kalkinma-Iliskisi-ve-Duenyadan-Kirsal-Turizm-Oernekleri.pdf#page=172, (Erişim tarihi: 06.10.2019); https://rotadiyarbakir.com/tarihi-yerler/erdebil-kosku, (Erişim tarihi: 07.10.2019); https://m.bianet.org/bianet/kultur/107167-sehirler-boyle-de-tanitilir, (Erişim tarihi: 07.10.2019); http://www.tyb.org.tr/kirklar-dagi-kirklar-tepesi-ve-kimi-tespitler-19504yy.htm, (Erişim tarihi: 08.10.2019); Kılıç, P. G. ve Aytaç, İ. (2018). Diyarbakır’da Selsebilli Havuz Örneği: Gazi Köşkü Selsebilli Havuzu, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10(4): 1626-1652; Zat, E. (2014). Türkiye Meyhaneler Rehberi. İstanbul: Overteam Yayınları.