El-Herevî, Alî

Kişi Seyyah

(1147 - 1215)

Tam adı Ebü’l-Hasan Takiyyü’d-dîn Alî b. Ebî Bekr b. Alî el-Herevî el-Mevsilî olan el-Herevî, seyyâh olmasının yanı sıra tarih ve coğrafya, simya, mekanik-fizik ve havas (okültizm) alanlarında geniş bilgi sahibi bir âlimdir. Çok seyahat ettiği için “saih” lakabı ile tanınan Alî el-Herevî 542 (1147-48) yılında Musul’da dünyaya geldi. Hayatı hakkında tafsilatlı bilgi ancak İstanbul’u anlattığı eseri olan Kitâbü’l-İşârât ilâ Ma‘rifeti’z-Ziyârât isimli eserinden öğrenilebilmektedir. Yazar; Suriye, Filistîn, Irak, el-Cezîre, Yemen, Mağrib, Habeşistan, Hindistan, Mâverâünnehir, Horasan, İran, Azerbaycan, Hicâz, Anadolu, Akdeniz adalarını kapsayan uzun yolculuğu sırasında İstanbul’a da uğrayıp bir müddet kaldı. İstanbul’a geldiği sıralarda Bizans tahtında Manuel Komnenos (1143-1180) vardı. 1171 yılında Kudüs’ü, Halil’i ve Filistin’in diğer şehirlerini gezdikten sonra ertesi sene Mısır’ı ziyaret etti. 1176 yılından sonra Kuzey Afrika’ya ve Sicilya’ya giden Herevi, 1192 yılında Kıbrıs’ta bulundu. Bir müddet hisbe (kamu düzeni ve kamu ahlakı adına bir nevi denetleme görevi icra eden örgüt) örgütünün başında bulundu. Sonrasında Halep Eyyubilerinin Sultanı Selahaddin Eyyubi’nin oğlu Melik’u Zahir Gazi’nin himayesine girdi. Kendisi için inşa edilen Haleb’teki Medresetu’l Hereviyye’de ders verdi, çeşitli vakıflar kurdu. 10-20 Ramazan 611 (13-23 Ocak 1215) tarihinde vefat etti ve naaşı da ders verdiği medresedeki türbeye defnedildi.

Alî el-Herevî’nin Kitâbü’l-İşârât ilâ Ma‘rifeti’z-Ziyârât adını verdiği eseri, 1953 yılında Janine Sourdel-Thomine tarafından yayımlandı ve 1957 yılında Guide des lieux de pèlerinage adıyla Fransızcaya tercüme edildi. Tarihçi Josef Waleed Meri ise eseri 2004 yılında İngilizce’ye tercüme ederek yayımladı. Eserin, Türkiye ile ilgili kısımları İsmet Kayaoğlu tarafından tercüme edilerek, 1994 yılında yapılan XI. Türk Tarih Kongresi’nde bildiri olarak sunuldu. Eserin bir nüshası Atıf Efendi Kütüphanesi’nde 2018 arşiv numarası ile bir diğer nüshası da Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi’nde Beşir Ağa Koleksiyonu Arşiv No: 00110’da, eserin Mehmed Ârif Hilmi tarafından 1837 yılında Türkçeye yapılan çevirisinin bir yazması ise Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi’nde Fatih Koleksiyonu 3469 numaralı arşivde kayıtlıdır.

Mezkûr eserde, yazar İstanbul’la ilgili olarak; Ayasofya’yı, Konstantin heykelini, şehrin altın kapısını, mermer kuleleri, bakırdan heykelleri, Kral Manuel’in yaptığı hayır işlerini, hipodromdaki eserleri, İmparator Kostantin’in mezarını, Mesleme Bin Abdul Melik ve arkadaşlarının inşa ettiği camiyi, Hz. Hüseyin’in oğlunun mezarını anlattı. Bu eserleri anlatırken bunların çeyreğinin bile Müslüman ülkelerinde bulunmadığını söyledi.

Yararlanılan Kaynaklar

İğrek, R. (2019). Fetih Öncesi Müslüman Seyyahlara Göre İstanbul (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.; İzgi, C. (1998). Herevî, Ali b. Ebû Bekir, TDV İslam Ansiklopedisi, 17, 221-222.; Yalçın, M. F. ve Kaymak, S. (2016). Ebü’l-Hasan ‘Alî El-Herevî ve et-Tezkiretü’l-Hereviyye fî’lHiyeli’l-Harbiyye İsimli Eseri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(5): 39-56.