Doğamsı (Biyofilik) Tasarım
KAVRAM Mimarlık Rekreasyon
-
2025
Doğacılık, doğa tutkunluğu, doğa hayranlığı olarak da tanımlanan (Genç ve Genç 2024) biyofili; insan yaratılış olarak doğaya yani doğayı oluşturan canlı (hayvanlar ve bitkiler) ve cansız (toprak, su, hava gibi) varlıklarla birlikte yaşama arzusunu ifade eden bir kavramdır. Doğa tutkusu, başlangıçta mimarî tasarımlarda, sonraki yıllarda peyzaj tasarımında ve ardından, en geniş anlamda kentsel planlamada kullanılmaya başlamış olup halen insanın olduğu yapılı çevrelerin tasarımında önemli bir yaklaşım haline gelmiştir (Tekin 2023: 48-53).
Bilindiği üzere, şehirlerdeki iş ve toplum yaşamı hızla doğallıktan uzaklaşmakta, gittikçe daha stresli hale gelmektedir. Çünkü insanın doğayla teması, sağlığı için son derece faydalı olup, mutlu, sağlıklı, anlamlı bir hayat yaşaması için doğal çevreye, ya da en azından doğamsı objelere her gün hiç olmazsa görsel olarak temas etmesi gerekmektedir. Biyofili, modern yaşam sürecinde, doğadan uzak kalmış şehir insanının doğaya ve özüne dönme arzusudur (Durusoy 2021).
Genç ve Genç’in (2024), "Turizm Tesislerini Biyofilik (Doğamsı) Tasarımla Projelendirme - Önemi, İlkeleri, Unsurları, Uygulamalar" kitabında “biyofilik tasarım” yerine önerdiği "doğamsı tasarım" kavramı, insanın yaşamını sürdürdüğü yapılı çevreye ve yaşam alanlarına, doğal malzeme ve materyalleri getirerek, insanları doğacı yapan irsi özelliklerinden kaynaklanan ruhsal ve zihinsel tatmin olma gereksiniminin de gidermeyi hedeflemekte (Kellert ve Calabrese 2015) ve kurulan her türlü yapılı çevrenin sürdürülebilir yönetişim anlayışını şart koşan insan-doğa ilişkilerini kuvvetlendiren bir tasarım tarzıdır (Yurtgün 2020, Aykal ve Özil 2021).
Başka bir söyleyişle, doğamsı tasarım tamamen sanayi devrimiyle birlikte modern kentleri mesken tutan insanların, bile bile kopardığı doğa-insan bağının yeniden tesisine odaklanır. Doğamsı tasarım, doğanın ilham veren dokusunu konaklama tesislerinin yeşil alanlarına, rekreasyon ünitelerine, iş veren ve iş gören ofislerine, lobilerine, dinlenme ve eğlenme mekanlarına, mutfaklarına, yatak odalarına, banyolara, antre ve koridorlarına taşımaktır (Durusoy 2021).
Bununla birlikte, mesleki stres, bilişsel performans ve zihinsel sağlık gibi çağdaş kaygılar karşısında doğal nitelikleri değerlendirerek stresi azaltmak, yaratıcılığı ve net düşünmeyi teşvik etmek, fiziksel ve psikolojik sağlığı iyileştirmek ve iyileşmeyi hızlandırmak gibi faydaları da vardır (Bolten ve Barbiero 2020; Kellert 2005; Kellert ve Finnegan 2011; Browning vd. 2014; Karaağaç ve Atabeyoğlu 2023).
İnsandaki “doğa hayranlığı”nın göstergesi doğal temalara, antik ve tarihi mekânlardaki en eski insan yapılarında dahi rastlanmaktadır. Neolitik Göbeklitepe'ye özgü stilize hayvanlar, Mısır Sfenksi, Yunan tapınaklarını süsleyen akantus yaprakları ve Rokoko tasarımının narin yapraklı tasarımı önemli örneklerdir. İspanya'da Elhamra Sarayı bahçesindeki avlular, Antik Çin'deki porselen balık kâseleri, Teotihuacan'daki (antik Mexico City) Kuşhane, Japon bonsai sanatı, Mısır soylularının evlerindeki papirüs havuzları, Ortaçağ Almanyası'ndaki yazlık bahçeler ve Babil'in Asma Bahçeleri ise biyofilinin klasikleşmiş örneklerindendir (Ryan ve Browning 2020; Karaağaç ve Atabeyoğlu 2023).
Referanslar
Durusoy., Z. (2021, 24 Nisan). Doğanın Büyülü Dokusunu Evinize Taşıyın! Biyofilik Tasarım Nedir, Nasıl Uygulanır?, https://listelist.com/biyofilik-tasarim, (Erişim tarihi: 12. 02. 2025); Genç, M. ve Genç, Y. E. (2024). Turizm Tesislerini Biyofilik (Doğamsı) Tasarımla Projelendirme - Önemi, İlkeleri, Unsurları, Uygulamalar. İstanbul: Astana Yayınları; Karaağaç. B. Ö. ve Atabeyoğlu, Ö. (2023). Kent Parklarının Değerlendirilmesinde Biyofilik Tasarım Yaklaşımı: Ordu Örneği, Çanakkale Onsekiz Mart University Journal of Advanced Research in Natural and Applied Sciences, 9(4): 893-911. Erişim adresi: http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3031164; Tekin, Ö. F. (2023, Ekim). Biyofilik Kent Yaklaşımı ve Biyofilik Şehircilik, Internatıonal Socıal Sciences and Innovation Congress, Ankara.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Genç, M. ve Genç, Y. E. (2024). Turizm Tesislerini Biyofilik (Doğamsı) Tasarımla Projelendirme - Önemi, İlkeleri, Unsurları, Uygulamalar. İstanbul: Astana Yayınları.